Fibromialgia

Fibromialgia jest przewlekłym zespołem bólowym, który charakteryzuje się głębokim bólem mięśni w różnych częściach ciała. Do tego dochodzi przemęczenie, problemy z koncentracją i snem. Przyczyny fibromialgii nie są jeszcze w pełni znane, ale podejrzewa się, że dochodzi tutaj do zaburzeń w sposobie odczuwania bólu. Leczenie jest złożone; powszechnie stosowane środki przeciwbólowe są nieskuteczne.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku fibromialgii? 

Głównymi objawami fibromialgii są rozproszone (tzn. niedające się jednoznacznie zlokalizować) i silne bóle oraz stany osłabienia. Dolegliwości są często tak dziwne, że osoby, których dotyczą, nie są traktowane przez zwykłych lekarzy dostatecznie poważnie. Dlatego wielu chorych na fibromialgię odwiedza wielu specjalistów i lekarzy w poszukiwaniu diagnozy i właściwego leczenia. Jeśli podejrzewasz u siebie fibromialgię, najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z możliwości szybkiego kontaktu z lekarzem wybranej specjalizacji za pomocą wideokonsultacji oferowanych przez TELEMEDI.

Podstawowe informacje

• Co to jest fibromialgia? Zespół bólowy bez rozpoznawalnych zmian w mięśniach i stawach.
• Objawy: Głęboki ból mięśni, często również zmęczenie, zaburzenia snu, bóle głowy, objawy podobne do jelita drażliwego, depresja, lęk itp.
• Przyczyny: Czynnik wyzwalający jest nadal w dużej mierze nieznany, możliwe, że jest to zaburzone odczuwanie bólu, zmiany genetyczne, zmiany we włóknach nerwowych, urazy psychiczne.
• Rozpoznanie: Na podstawie charakterystycznych objawów, wykluczenia innych przyczyn oraz Arkuszy Doznań Bólowych.
• Leczenie: Indywidualnie zaplanowane; składnikami terapii są np. terapia ruchowa, terapia ciepłem, psychoterapia, metody relaksacyjne, leki (antydepresyjne, przeciwdrgawkowe).
• Rokowanie: Fibromialgia nie jest uleczalna, ale można ją kontrolować za pomocą terapii. Nie pozostawia żadnych trwałych uszkodzeń fizycznych.

Fibromialgia – definicja

Fibromialgia jest zespołem bólowym. Oprócz bólów mięśniowych powoduje również inne dolegliwości, takie jak zmęczenie, znużenie i zaburzenia snu. W przypadku wyraźnego nasilenia fibromialgii wydajność osoby dotkniętej chorobą może być znacznie ograniczona. Typowe dla tej choroby jest to, że podczas badania (np. MRI lub USG) nie można znaleźć żadnych organicznych przyczyn objawów.

Ze względu na rozproszony, przewlekły ból, który może wystąpić w dowolnym miejscu ciała, fibromialgia jest czasami nazywana również „uogólnionym reumatyzmem tkanek miękkich”. Choroba dotyka około 2% populacji. W 80 procentach przypadków są to kobiety w średnim wieku.

Fibromialgia – objawy

Termin „fibromialgia” oznacza ból mięśni włóknistych. Już to opisuje centralny objaw fibromialgii: głęboki ból mięśni. Trwa dłużej niż trzy miesiące i towarzyszą jej inne dolegliwości, zwłaszcza zaburzenia snu i wyczerpanie. Wiele osób cierpi również z powodu objawów psychicznych, takich jak depresja czy stany lękowe. Ze względu na złożony układ objawów lekarze nazywają to również zespołem fibromialgii.

Główne objawy – ból

Głównym objawem fibromialgii jest przewlekły, rozproszony ból. Osoby cierpiące na fibromialgię często opisują ją jako głęboki ból mięśni, któremu może towarzyszyć sztywność, pieczenie, pulsowanie, drętwienie i mrowienie. Ponadto, czasami odczuwany jest obrzęk stawów lub mięśni.

• Ból występuje w kilku częściach ciała. Zazwyczaj osoby z fibromialgią zgłaszają ból w szyi lub w środkowej części pleców, w dolnej części pleców i w co najmniej jednej innej lokalizacji, w obu rękach i nogach.
• Zmienna intensywność bólu: Na poziom i intensywność bólu w fibromialgii mają wpływ pogoda, temperatura, pora dnia, poziom stresu i aktywność fizyczna. U niektórych pacjentów ból jest szczególnie intensywny w godzinach porannych, a następnie ich stan poprawia się w ciągu dnia. Ogólnie rzecz biorąc, ciepło i umiarkowana aktywność mogą zwykle poprawić objawy fibromialgii.
• Bóle głowy i nie tylko: Oprócz bólu mięśni, osoby z fibromialgią często cierpią na bóle głowy lub migreny. Często występują również objawy jelita drażliwego, z częstymi bólami brzucha, biegunką lub zaparciami. Inni pacjenci cierpią z powodu bólu podobnego do tego, jaki towarzyszy zakażeniu dróg moczowych.
• Ból twarzy: Szczególna odmiana fibromialgii objawia się jako tzw. zespół stawu skroniowo-żuchwowego, w którym występuje ból twarzy i szczęki. Szczęki mogą być poruszane tylko w ograniczonym zakresie, co sprawia chorym problemy podczas przeżuwania posiłków.
• Punkty bolesne fibromialgii: Przez długi czas te bolesne punkty (tender points, fibromyalgia pain points) w określonych częściach ciała były uważane za typowe dla fibromialgii. Jeśli mechaniczne podrażnienie powodowało ból w co najmniej 11 z tych 18 punktów nacisku, diagnozę fibromialgii uznawano za potwierdzoną. Zgodnie z aktualnym stanem nauki punkty bolesne nie są już jednak wystarczającym kryterium do rozpoznania fibromialgii. Zamiast tego, aby móc zdiagnozować chorobę, musi wystąpić pewien określony zespół objawów.

Główne objawy – zmęczenie i zaburzenia snu

Częścią zespołu fibromialgii w wielu przypadkach jest również zmęczenie i wyczerpanie. Do tego często dochodzą zaburzenia snu – osoby cierpiące na tę chorobę mają lekki sen i często budzą się w nocy.

Pacjenci z fibromialgią częściej cierpią również na bezdech senny. Jest to spowodowane powtarzającymi się krótkimi przerwami w oddychaniu w nocy. W rezultacie sen nie jest zbyt spokojny i wzrasta ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

• Zmęczenie w fibromialgii: Zaburzenia snu mogą prowadzić do zespołu przewlekłego zmęczenia (CFS – Chronic fatigue syndrome). Jest to termin techniczny określający przewlekłe zmęczenie. W rzeczywistości większość osób cierpiących na CFS spełnia kryteria fibromialgii. Z kolei większość osób cierpiących na fibromialgię cierpi też na CFS.
• Zespół niespokojnych nóg: Schorzeniem, które często występuje również u pacjentów z fibromialgią, jest tzw. zespół niespokojnych nóg. Osoby dotknięte chorobą cierpią z powodu uciążliwego ciągnięcia lub mrowienia w nogach, gdy są one w stanie spoczynku. Objawy mogą być złagodzone tylko poprzez ruch. Może to również powodować znaczne zaburzenia snu i późniejsze zmęczenie. Pacjenci z objawami fibromialgii powinni zatem zostać zbadani, czy nie występuje u nich również zespół niespokojnych nóg.

Inne objawy fibromialgii

Czasami osoby z fibromialgią zgłaszają również objawy dotyczące oczu: możliwy jest obrzęk lub nagromadzenie płynu (obrzęk) w okolicy oczu. Fibromialgia może również powodować zaburzenia widzenia, takie jak migotanie przed oczami.

Nierzadko chorobie towarzyszą dolegliwości natury psychicznej. Szczególnie częste są np. nerwowość, wewnętrzny niepokój, zniechęcenie i utrata napędu. U 62 do 86 procent pacjentów w ciągu życia rozwija się nawet depresja. Zaburzenia lękowe mogą również występować w połączeniu z fibromialgią.

Nadwrażliwość to kolejna wspólna cecha: osoby z fibromialgią często reagują szczególnie wrażliwie na bodźce takie jak zapachy, hałas czy światło.

Inne objawy fibromialgii występują w wyniku zaburzonej regulacji organizmu. Do takich objawów wegetatywnych należą: 

• wzmożone drżenie (tremor), 
• nadmierna potliwość (hyperhidrosis), 
• zmniejszone wydzielanie śliny, 
• zimne palce.

Stopień natężenia fibromialgii

Nasilenie i różnorodność objawów fibromialgii różni się znacznie w zależności od pacjenta. Lekarze dzielą tę chorobę na różne stopnie ciężkości.

Osoby dotknięte łagodniejszymi formami nie mają prawie żadnych lub w ogóle nie raportują o innych dolegliwościach fizycznych lub objawach psychicznych poza bólem w różnych częściach ciała. Często obserwuje się u nich dłuższe okresy bezobjawowe, a jakość ich życia nie ulega znacznemu pogorszeniu.

W innych przypadkach przewlekłemu bólowi towarzyszą jeszcze dodatkowe objawy fizyczne i psychiczne o różnym nasileniu. Codzienne życie osób dotkniętych chorobą może być w związku z tym umiarkowanie lub znacznie upośledzone.

Fibromialgia – leczenie

Nie ma lekarstwa na fibromialgię. Jednak przy odpowiednim leczeniu objawy fibromialgii można kontrolować. Nie ma jednak żadnej listy sprawdzonych, ogólnie skutecznych terapii. Przeciwnie, każdy pacjent otrzymuje indywidualnie dopasowane leczenie.

W zależności od rodzaju i stopnia nasilenia objawów oraz przebiegu fibromialgii dobierane są odpowiednie środki terapeutyczne, które są realizowane wspólnie przez lekarza i pacjenta. Decydujące znaczenie dla powodzenia terapii ma aktywne zaangażowanie pacjenta we wszystkie działania.

Trening fizyczny

Głównym celem leczenia fibromialgii jest zazwyczaj trwałe złagodzenie bólu mięśni. Lekarze zalecają, aby pacjenci wykonywali trening wytrzymałościowy dwa do trzech razy w tygodniu, z niską lub umiarkowaną intensywnością. Celem jest utrzymanie się w takiej strefie tlenowej, w której organizm nie zużywa więcej tlenu, niż pobiera. Dobrym wskaźnikiem tego jest sytuacja, w której podczas ćwiczeń człowiek ma jeszcze wystarczająco dużo powietrza, aby móc bez wysiłku prowadzić rozmowę.

Sporty, które są odpowiednie jako trening wytrzymałościowy dla fibromialgii, to na przykład:

• turystyka piesza,
• pływanie,
• kolarstwo,
• taniec,
• trening na ergometrze,
• aqua-jogging,
• spacery.

Takie sporty ćwiczą sprawność układu krążenia. Ponadto w przypadku fibromialgii zaleca się ukierunkowany trening funkcji stawów i mięśni, jak również elastyczności, siły i koordynacji:

• gimnastyka w wodzie (dwa do trzech razy w tygodniu),
• gimnastyka (dwa do trzech razy w tygodniu),
• trening funkcjonalny (dwa razy w tygodniu).

Fizykoterapia

• Leczenie ciepłem może poprawić objawy zespołu fibromialgii.
• Z drugiej strony zimno pogarsza objawy – przynajmniej jest tak w większości przypadków. Jednak niektórzy pacjenci zgłaszają pozytywne efekty krioterapii całego ciała. Polega ona na spędzaniu kilku minut w zimnej komorze o bardzo niskiej temperaturze.
• Tak zwana balneoterapia z kąpielami leczniczymi ma również kojący wpływ na wielu pacjentów.
• W leczeniu fibromialgii nie zaleca się natomiast stosowania masaży.

Psychoterapia

To, jak silnie odczuwany jest ból, zależy od wewnętrznego nastawienia do odczuwanego dyskomfortu. W ramach terapii poznawczo-behawioralnej pacjenci uczą się na nowo oceniać swój ból. Jest on wtedy nadal obecny, ale nie jest już punktem centralnym świadomości.

W tym celu terapeuta, we współpracy z pacjentem, odkrywa te wzorce myślenia i postrzegania, które negatywnie wpływają na przebieg choroby. Jeśli zostaną one przełamane, może to znacząco zmniejszyć subiektywną dolegliwość odczuwanego bólu.

Techniki relaksacyjne

Stres zwiększa dolegliwości u osób z fibromialgią. Dlatego techniki relaksacyjne są ważnym elementem terapii fibromialgii. Należą do nich trening autogenny i progresywna relaksacja mięśni Jacobsena. Pomocne mogą być również dalekowschodnie techniki relaksacyjne, takie jak tai chi, qigong i joga.

Leczenie farmakologiczne

Nie ma leków, które byłyby jednoznacznie dopuszczone do leczenia fibromialgii. Jeśli jednak przebieg choroby jest ciężki, terapię można uzupełnić lekami, które zostały opracowane dla innych chorób. Są to leki przeciwdepresyjne i leki przeciwdrgawkowe.

• Antydepresanty: U wielu chorych z fibromialgią występują współistniejące zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia lękowe czy depresja. Oprócz terapii poznawczo-behawioralnej mogą zostać przepisane leki przeciwdepresyjne. Wpływają one na metabolizm neuroprzekaźników w mózgu, dzięki czemu mają działanie podnoszące nastrój, przeciwlękowe, a także – w zależności od składnika aktywnego – depresyjne (uspokajające) lub aktywizujące.

Leki przeciwdepresyjne mogą również zmniejszyć ból i zmęczenie, a tym samym poprawiać ogólne samopoczucie. Dlatego są one często przepisywane pacjentom, u których nie występują objawy depresji.

Zaleca się stosowanie niektórych leków przeciwdepresyjnych z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SSNRI), takich jak duloksetyna, lub trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, takich jak amitryptylina.

UWAGA: Leki przeciwdepresyjne powinny być stosowane przez dłuższy okres tylko wtedy, gdy są skuteczne.

• Środki przeciwdrgawkowe: Kolejną ważną grupą leków w terapii fibromialgii są tzw. leki przeciwdrgawkowe. Zostały one opracowane w celu leczenia bólu nerwów i epilepsji, ale mogą być również stosowane w terapii fibromialgii.

Niektórzy pacjenci otrzymują na przykład lek przeciwdrgawkowy pregabalinę, która ma również działanie przeciwbólowe – blokuje pewne substancje przekaźnikowe, które są odpowiedzialne za przenoszenie bólu. Może to szczególnie pomóc pacjentom, dla których głównym objawem choroby jest silny ból.

• Środki przeciwbólowe – najczęściej zupełnie nieskuteczne: Mimo tego, że ból jest głównym objawem fibromialgii, większość powszechnie stosowanych leków przeciwbólowych nie jest zalecana w terapii fibromialgii – ich działanie jest niewielkie lub żadne.

Ponieważ fibromialgia nie jest związana ze zmianami zapalnymi, nie mają sensu również przeciwzapalne środki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen, kwas acetylosalicylowy czy paracetamol. Nie stosuje się również silnie działającego przeciwzapalnie kortyzonu.

• Opioidowe środki przeciwbólowe również nie nadają się do terapii fibromialgii. Większość z nich nie działa. Wyjątkiem jest tramadol. Jest on przepisywany głównie pacjentom z wyraźnymi objawami bólowymi.

Alternatywne metody leczenia

Oprócz konwencjonalnych metod medycznych niektórzy pacjenci z fibromialgią stosują alternatywne metody leczenia. Należą do nich metody tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM – Traditional Chinese medicine), takie jak akupunktura, ale także osteopatia.

Inni pacjenci z fibromialgią polegają na homeopatii. W zależności od rodzaju objawów różne leki homeopatyczne mogą być brane pod uwagę.

Fibromialgia – stosowanie marihuany nie jest zalecane

W zasadzie, pod pewnymi warunkami, medyczna marihuana może pomóc w leczeniu przewlekłego bólu. Do tej pory nie ma jednak ważnych badań, które potwierdzałyby jej skuteczność również w przypadku bólu w fibromialgii. Dlatego w aktualnych wytycznych medycznych konopie indyjskie nie są zalecane w leczeniu fibromialgii.

Edukacja pacjentów

Na początku terapii fibromialgii bardzo pomocna może być edukacja. Pacjenci dowiadują się więcej o swojej chorobie i leczeniu. Otrzymują oni informacje i sugestie dotyczące samokontroli (aktywność fizyczna, redukcja stresu itp.) i mogą wymieniać się pomysłami z innymi osobami dotkniętymi chorobą. Może to pomóc każdej osobie lepiej radzić sobie z chorobą.

Środki rehabilitacyjne

Niektórzy pacjenci tak bardzo cierpią z powodu objawów takich jak ból, silne zmęczenie, depresja lub lęk, że często nie są w stanie pracować. W skrajnych przypadkach niektóre osoby z fibromialgią przechodzą na wcześniejszą emeryturę.

Terapia rehabilitacyjna w klinice może być przydatna w przypadku takich poważnych upośledzeń i utraty sprawności. W ramach multimodalnej terapii fibromialgii oferowane jest wiele różnych metod leczenia (np. trening pacjenta, środki fizyczne, metody relaksacyjne, opieka psychologiczna lub psychoterapeutyczna).

Fibromialgia – dieta

Nie istnieje żadna szczególna dieta, której skuteczność w zwalczaniu objawów fibromialgii została udowodniona. Istnieją jednak dowody na to, że dieta z przewagą pokarmów roślinnych może mieć pozytywny wpływ na przebieg choroby.

Wiele osób cierpiących na fibromialgię ma nadzieję na poprawę objawów dzięki odpowiedniej diecie. Nie ma jednak specyficznej i naukowo udowodnionej diety na fibromialgię.

Przyjmuje się jednak, że u chorych na fibromialgię nasila się tzw. stres oksydacyjny. Oznacza to, że w organizmie krążą bardziej agresywne związki, tzw. wolne rodniki. Powstają one podczas normalnych procesów metabolicznych, jak również np. w wyniku promieniowania UV i palenia tytoniu. Są one niebezpieczne, ponieważ mogą uszkadzać komórki i DNA.

Wielu pacjentów z fibromialgią opiera się zatem na diecie zawierającej wiele składników przeciwutleniających, które mogą rozbroić wolne rodniki. Takie antyoksydanty (jak np. witamina C) występują głównie w owocach i warzywach.

Dieta przy fibromialgii – dużo owoców i warzyw

W rzeczywistości istnieją pewne przesłanki wskazujące na to, że dieta oparta w przeważającej mierze na roślinach może pozytywnie wpływać na przebieg choroby. Szczególnie pomocna może być dieta wegańska: w niektórych badaniach osoby cierpiące na fibromialgię, które stosowały dietę wegańską, miały wyższy poziom przeciwutleniaczy we krwi, a ich objawy uległy poprawie. Jednakże baza danych nie jest jeszcze wystarczająca, aby bez zastrzeżeń zalecać wegańską dietę w fibromialgii.

Dieta na fibromialgię – lekka, pełnowartościowa dieta

Zamiast tego eksperci zalecają obecnie lekkostrawną dietę mieszaną, opartą głównie na pokarmach roślinnych. Jako osoba cierpiąca na fibromialgię, powinieneś wziąć sobie do serca poniższe wskazówki:

• Spożywaj porcję owoców lub warzyw co najmniej pięć razy dziennie.
• Tłuszcz i cukier spożywaj tylko z umiarem.
• Jedz też mięso w umiarkowanych ilościach. Zawiera ono m.in. dużo kwasu arachidonowego – kwasu tłuszczowego omega-6, który sprzyja procesom zapalnym.
• Zamiast tego pokrywaj swoje zapotrzebowanie na białko najlepiej produktami mlecznymi lub – jeszcze lepiej – roślinnymi źródłami białka, takimi jak nasiona roślin strączkowych (soczewica, fasola, soja itp.).

Ponadto alkohol, czekolada i kawa powinny być spożywane w niewielkich tylko ilościach – używki te mogą zwiększać niepokój mięśni i podrażniać ścięgna. Z kolei zielona herbata jest polecana ze względu na jej silne działanie antyoksydacyjne.

Zmniejszenie nadwagi

Osoby z fibromialgią mają nadwagę częściej niż reszta populacji. Dokładny związek między nadwagą a fibromialgią jest nadal niejasny, ale utrata wagi może z pewnością poprawić objawy. Osoby z nadwagą cierpiące na fibromialgię powinny stosować dietę o obniżonej kaloryczności i wykonywać odpowiednią ilość ćwiczeń fizycznych. Lekarz prowadzący pacjenta może tu zawsze udzielić odpowiednich wskazówek.

Fibromialgia – odżywianie przy zespole jelita drażliwego

Wielu pacjentów z fibromialgią cierpi z powodu objawów jelita drażliwego, takich jak ból, wzdęcia, biegunka i czasami zaparcia. W takich przypadkach zaleca się unikanie tłustych potraw, roślin strączkowych i ostrych przypraw, a także unikanie w miarę możliwości kawy, alkoholu i nikotyny. Ponadto osoby dotknięte chorobą powinny jeść powoli i w miarę możliwości spożywać posiłki o stałych porach.

Suplementy diety

Suplementy diety nie są jeszcze zalecane w wytycznych medycznych dotyczących żywienia w fibromialgii. Chociaż istnieją badania, które sugerują pozytywny efekt, dane te nie są jeszcze wystarczające. Zwykle lepiej jest czerpać wszystkie potrzebne składniki odżywcze z pożywienia – a przy zrównoważonej, zróżnicowanej i zdrowej diecie nie stanowi to problemu.

Tylko w niektórych przypadkach przyjmowanie pokarmu może być niewystarczające, np. gdy pacjenci z fibromialgią unikają wielu pokarmów z powodu dolegliwości jelita drażliwego. U pacjentów, którzy z powodu bólu w okolicy szczęki jedzą zbyt mało (zwłaszcza pokarmów stałych), może również dojść do niedoboru składników odżywczych. Wówczas konieczne może być przyjmowanie suplementów diety.

UWAGA: Zasadniczo suplementy diety powinny być traktowane krytycznie i przyjmowane wyłącznie w porozumieniu z lekarzem.

• Tryptofan: Tryptofan (5-HTP) jest uważany za pomocny w fibromialgii. Jest to budulec białka (aminokwas), którego organizm potrzebuje jako substancji wyjściowej dla posłańca nerwowego serotoniny. Ten tak zwany hormon szczęścia odgrywa rolę w percepcji i ocenie bólu, która jest u chorych na fibromialgię poważnie zaburzona.

Dlatego należy włączyć do swojej diety produkty bogate w tryptofan, takie jak soja, płatki owsiane i orzechy. Cielęcina, wołowina, tuńczyk i serwatka również zawierają dużo tego aminokwasu. Przyjmowanie tryptofanu w formie tabletek nie jest absolutnie konieczne.

• Magnez: Aby poprawić funkcjonowanie mięśni, dieta w fibromialgii powinna dostarczać wystarczającą ilość magnezu. Może to potencjalnie złagodzić ból mięśni. Do pokarmów bogatych w magnez należą produkty pełnoziarniste i rośliny strączkowe, a także orzechy i nasiona słonecznika. W razie potrzeby lekarz prowadzący może zalecić stosowanie dodatkowych dawek magnezu w postaci suplementu diety.
• L-karnityna: Uważa się również, że pozytywny wpływ na fibromialgię ma L-karnityna. Ponieważ substancja ta nie może być wchłaniana w wystarczających ilościach z żywności, pacjenci z fibromialgią mogą spróbować odpowiednich suplementów diety z L-karnityną, aby złagodzić ból mięśni.
• Witaminy i żelazo: Ponadto spożycie innych składników odżywczych, takich jak witamina B, witamina D i żelazo, może również pomóc na objawy fibromialgii, jeśli chorzy mają ich niedobory. Analiza krwi przeprowadzona przez lekarza rodzinnego może dostarczyć informacji na temat zaopatrzenia organizmu w konieczne w mikroelementy. W przypadku wykrycia niedoboru może on przepisać odpowiedni preparat i właściwe jego dawkowanie.

W przypadku chorób takich jak fibromialgia, które czasami są trudne do leczenia, osoby dotknięte tą chorobą często aktywnie wymieniają między sobą informacje, na przykład na forach dyskusyjnych, także na temat odżywiania. Takie doświadczenia i wskazówki od innych cierpiących mogą okazać się całkiem pomocne dla jednego lub drugiego pacjenta – o ile nie propagują jednostronnej diety lub niekontrolowanego przyjmowania tabletek witaminowych i innych suplementów. W przypadku fibromialgii najlepiej jest omówić z lekarzem swoją dietę i stosowanie suplementów diety.  

Fibromialgia – przyczyny i czynniki ryzyka

Przyczyny fibromialgii nadal nie są w pełni poznane. W większości przypadków nie ma wyraźnego czynnika wywołującego ból. Pewne jest to, że nie jest to zapalna choroba reumatyczna mięśni lub stawów, ani ból związany ze zużyciem organizmu.

Zaburzone odczuwanie bólu

Najważniejszą hipotezą dotyczącą przyczyn fibromialgii jest obecnie założenie, że centralna, nerwowa percepcja bólu u pacjentów jest zaburzona. Próg odczuwania bólu jest u chorych na fibromialgię niższy niż normalnie, tak że mózg już lekkie bodźce odbiera jako ból i przywiązuje do nich większą wagę. Możliwym wyjaśnieniem tego jest niski poziom serotoniny, co zostało udowodnione w niektórych badaniach u pacjentów z fibromialgią.

Predyspozycje genetyczne

Fibromialgia często występuje w rodzinach. Sugeruje to komponent genetyczny – pewne mutacje genowe mogą powodować zwiększoną wrażliwość na ból, ale nie zostały one jeszcze zidentyfikowane.

Zmienione włókna nerwowe

Niektóre badania przyniosły dowody na fizyczne zmiany u osób dotkniętych chorobą. Naukowcy odkryli, że małe włókna nerwowe w tkance mięśniowej pacjentów z fibromialgią były zmienione. Dalsze wyniki badań sugerują również, że nasilenie objawów fibromialgii zależy od tego, jak bardzo uszkodzone są nerwy skóry. Te wyniki badań naukowców nie mają jednak jeszcze żadnego wpływu na praktyczną diagnozę i leczenie fibromialgii.

Psychika, stres i trauma

Ponieważ zazwyczaj nie ma organicznego wytłumaczenia dla bólu, osoby dotknięte chorobą długo uważane były za pacjentów „chorych z urojenia”, albo też błędnie zakładano, że objawy fibromialgii są czysto psychosomatycznym wyrazem depresji.

Hipoteza ta została obecnie obalona, chociaż psychika z pewnością może odgrywać główną rolę w rozwoju choroby. Stres, jak również fizyczne lub emocjonalne urazy (traumy) mogą sprzyjać fibromialgii. Choroba często pojawia się w fazach dużego stresu. Ponadto osoby, które były maltretowane lub wykorzystywane seksualnie w dzieciństwie lub jako dorośli, są bardziej narażone na fibromialgię.

Wreszcie, silny stres związany z ciężkim przebiegiem choroby może sprzyjać powstawaniu stanów lękowych i depresji.

Niezdrowy styl życia

Niezdrowy tryb życia może również sprzyjać fibromialgii. Należą do nich palenie tytoniu, nadwaga i mała aktywność fizyczna.

Wiek średni, płeć żeńska

Fibromialgia może wystąpić w każdym wieku. Najczęściej jednak rozwija się między 40 a 60 rokiem życia. Płeć również odgrywa rolę: 80 procent osób cierpiących na tę chorobę to kobiety.

Wtórna fibromialgia

W niektórych przypadkach fibromialgia wydaje się rozwijać w połączeniu z inną chorobą. Jest to tzw. fibromialgia wtórna, w przeciwieństwie do fibromialgii pierwotnej, która nie jest spowodowana żadną inną chorobą.

Choroby, które mogą sprzyjać fibromialgii to:

• inne choroby reumatyczne,
• choroby zakaźne, głównie zakażenia wirusowe wirusami Epsteina-Barr (patogeny gorączki gruczołowej Pfeiffera), wirusami zapalenia wątroby,
• niektóre choroby nowotworowe,
• zaburzenia równowagi hormonalnej.

Fibromialgia – diagnoza

W przypadku podejrzenia zespołu fibromialgii pierwszym partnerem do kontaktu jest lekarz rodzinny. Jeśli to konieczne, będzie on leczył chorobę we współpracy z kolegami specjalistami, takimi jak wyspecjalizowani terapeuci bólu, neurolodzy, psychoterapeuci i fizjoterapeuci.

Rozpoznanie fibromialgii często trwa długo, ponieważ obraz kliniczny jest bardzo różnorodny i trudny do uchwycenia. Osoby dotknięte tą chorobą często latami wędrują od lekarza do lekarza i cierpią z powodu tego, że ich dolegliwości nie mogą być przyporządkowane do jednej diagnozy. Powoduje to niepokój u osób dotkniętych chorobą, opóźnia leczenie i pogarsza rokowanie.

Wywiad lekarski (anamneza)

Pierwszym krokiem w diagnostyce ewentualnej fibromialgii jest rozmowa lekarza z pacjentem w celu zebrania wywiadu lekarskiego (anamnezy). Typowe pytania lekarza to na przykład:

• Gdzie dokładnie odczuwasz ból?
• Jak odczuwasz swój ból?
• Czy cierpisz na znaną chorobę reumatyczną?
• Czy ból wpływa na Twoje codzienne życie?
• Czy cierpisz z powodu zaburzeń snu?
• Czy masz problemy żołądkowo-jelitowe?
• Czy ma to wpływ na Twój nastrój?

Podstawy diagnozy

Przez długi czas centralną rolę w diagnostyce odgrywały tzw. czułe punkty (tender points). Są to pewne punkty na ciele, które mogą boleć pod wpływem ucisku. Jeśli co najmniej 11 z 18 punktów czułych u pacjenta reagowało na ucisk bólem, uznawano to za wskazanie do zespołu fibromialgii.

Jednak diagnoza oparta wyłącznie na „tender points” jest obecnie uważana za przestarzałą. Zamiast tego, eksperci zalecają postawienie diagnozy na podstawie następującego zestawu objawów:

• przewlekły ból w kilku częściach ciała przez co najmniej trzy miesiące,
• wyczerpanie fizyczne lub psychiczne / zmęczenie,
• sen nieprzynoszący wypoczynku,
• uczucie sztywności w dłoniach i stopach,
• obniżona sprawność fizyczna lub umysłowa.

Dalszych wskazówek dostarczają informacje z historii choroby:

• podobny, przewlekły ból w kilku regionach ciała u członków rodziny,
• ból w układzie mięśniowo-szkieletowym, głowie lub brzuchu w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania,
• wysoki subiektywny poziom cierpienia,
• zwiększanie się bólu podczas masażu,
• niepowodzenie leczenia ortopedycznego.

Dzienniczek bólu jako pomoc diagnostyczna

Lekarz poprosi pacjenta o prowadzenie dzienniczka bólu, w którym będzie on zapisywał nie tylko rodzaj, czas jego trwania i lokalizację bólu, ale także wszelkie towarzyszące mu nieprawidłowości. Należą do nich np. dolegliwości żołądkowo-jelitowe lub problemy z oddawaniem moczu.

Należy również zwrócić uwagę na obciążenia psychiczne, takie jak zaburzenia koncentracji lub snu, a także brak napędu i omówić je z lekarzem. Takie objawy towarzyszące są typowe dla zespołu fibromialgii.

Wykluczenie innych chorób

Dolegliwości, na które cierpią pacjenci z fibromialgią, występują również w przypadku innych chorób. Należą do nich:

• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• toczeń rumieniowaty układowy (SLE –  systemic lupus erythematosus),
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK),
• polimialgia reumatyczna (PMR),
• nadczynność tarczycy i inne zaburzenia hormonalne,
• zapalenie mięśni,
• choroby ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego.

Za pomocą różnych badań lekarz może wykluczyć lub wykryć takie choroby jako przyczynę dolegliwości, na przykład za pomocą:

• RTG,
• tomografii komputerowej (CT),
• obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (MRI),
• badania krwi, m.in. na tzw. markery reumatyzmu.

Jeśli podczas tych badań nie zostaną wykryte żadne zmiany patologiczne, wskazuje to na fibromialgię.

UWAGA: Badania obrazowe (np. RTG, CT) nie wykazują zmian patologicznych w bolesnych okolicach ciała w fibromialgii, nawet po kilku latach choroby. Typowe badania laboratoryjne (np. na obecność markerów reumatycznych) również nie są jednoznaczne.

Zaburzenia bólowe o podłożu psychicznym

Dolegliwości związane z fibromialgią mogą być również mylone z „zaburzeniem somatoformicznym” oraz „zaburzeniem somatyzacyjnym”. W tych obrazach klinicznych ból jest spowodowany silnym stresem psychicznym – co nie znaczy, że jest to tylko wyobraźnia pacjenta! Z kolei w fibromialgii silny stres psychiczny nie jest przyczyną bólu, choć może on nasilać dolegliwości.

Testy na fibromialgię do samodiagnozy?

W internecie można znaleźć różne kwestionariusze do przeprowadzenia samobadania w kierunku fibromialgii. Nie są one jednak zbyt pożyteczne. Na przykład często obejmują tylko pojedyncze obszary objawów. Diagnozowanie złożonego obrazu klinicznego fibromialgii należy jednak przekazać w ręce doświadczonych lekarzy specjalistów!

Fibromialgia – przebieg i rokowanie

Fibromialgia nie jest jeszcze uleczalna. Nie powoduje ona jednak trwałego uszkodzenia mięśni i stawów, więc pacjentom z fibromialgią nie grozi ciężka niepełnosprawność. Nie ulega również skróceniu średnia długość życia osób dotkniętych chorobą.

Jednak przewlekły ból i inne objawy fibromialgii mogą znacznie pogorszyć jakość życia osób dotkniętych tą chorobą. Dlatego leczenie ma na celu zmniejszenie objawów w jak największym stopniu. Aby to się udało, konieczna jest ścisła współpraca między lekarzem a pacjentem – leczenie fibromialgii jest zazwyczaj skomplikowane i trudne.

Jeśli leczenie zostanie rozpoczęte w ciągu dwóch lat od wystąpienia objawów, może ono uwolnić od znacznej części bólu nawet 50 procent chorych. Po 60. roku życia objawy fibromialgii często ustępują samoistnie.

Renta chorobowa?

Jeśli objawy fibromialgii nie mogą być wystarczająco złagodzone, cierpienie osób dotkniętych tą chorobą jest duże. Ci, którzy pracują, często muszą brać zwolnienia lekarskie z powodu choroby. W swoim niepokoju niektórzy pacjenci rozważają ubieganie się o ciężką niepełnosprawność lub nawet przejście na wcześniejszą emeryturę.

Trudno jest jednak faktycznie uzyskać przyznanie renty, ponieważ objawy fibromialgii trudno jest udowodnić twardymi dowodami (takimi jak zdjęcia rentgenowskie lub wyniki badań laboratoryjnych). Poza tym polskie Ministerstwo Zdrowia oficjalnie nie uznaje fibromialgii za rzeczywistą chorobę. Osoby dotknięte fibromialgią powinny skontaktować się w tej sprawie z grupami samopomocy i organizacjami zajmującymi się fibromialgią.

Pytania i odpowiedzi

Jakie pokarmy wywołują ból w fibromialgii?

• Przetworzona żywność. Wiele przetworzonych produktów spożywczych zawiera konserwanty oraz duże ilości soli, cukru i tłuszczu, które mogą wywoływać nadwrażliwość pokarmową i stany zapalne.
• Gluten. 
• Rafinowane węglowodany.
• Tłuste, smażone potrawy.
• Alkohol.
• Kofeina. 
• Czerwone mięso. 
• Warzywa z rodziny psiankowatych

Co pomaga w stanach zaostrzenia fibromialgii?

• Zrób sobie przerwę. 
• Zrób sobie drzemkę.
• Zapewnij sobie umysłowe rozrywki.
• Nie spiesz się.
• Medytuj.
• Pij dużo wody.

Co się stanie, jeśli fibromialgia pozostanie nieleczona?

Poważnym ryzykiem pozostawienia fibromialgii bez leczenia jest to, że objawy takie jak przewlekły ból, zmęczenie, bóle głowy i depresja mogą z czasem ulec znacznemu pogorszeniu. Zaburzenia lękowe i nastroju również mogą się nasilić, jeśli nie leczy się fibromialgii.

Jakie narządy są dotknięte fibromialgią?

Fibromialgia jest zaburzeniem charakteryzującym się rozległym bólem mięśniowo-szkieletowym, któremu towarzyszy zmęczenie, problemy ze snem, pamięcią i nastrojem. Naukowcy uważają, że fibromialgia wzmacnia doznania bólowe poprzez wpływ na sposób, w jaki mózg i rdzeń kręgowy przetwarzają sygnały bólowe i niebólowe.

Czy fibromialgia pogarsza się z wiekiem?

Fibromialgia jest chorobą przewlekłą, która często trwa przez całe życie. Jednak fibromialgia nie jest chorobą postępującą, co oznacza, że z czasem jej przebieg nie pogarsza się. Nie powoduje też uszkodzeń stawów, mięśni ani narządów. Podjęcie kroków w celu leczenia fibromialgii może pomóc w złagodzeniu objawów.

Czy fibromialgia skraca życie?

Zdarzają się okresy zaostrzeń, po których następują okresy, w których objawy są minimalne. Jest jednak mało prawdopodobne, aby kiedykolwiek całkowicie ustąpiły. Fibromialgia nie zagraża jednak życiu i nie skraca oczekiwanej długości życia.

Czy masaż pomaga na fibromialgię?

Jednym z najlepszych sposobów leczenia fibromialgii jest terapia masażem. Terapia ta pomaga w łagodzeniu bólu łydek, obniża poziom hormonów stresu i zwiększa poziom serotoniny. Dzięki tym korzyściom poprawia się ogólne samopoczucie.

Czy można umrzeć z powodu fibromialgii?

Ogólnie rzecz biorąc, fibromialgia jest chorobą trwającą całe życie, ale nie śmiertelną, jednak powikłania fibromialgii obejmują wyższe wskaźniki zgonów z powodu samobójstw i urazów. Badanie z 2010 r. wykazało, że ryzyko śmierci z powodu samobójstwa było dziesięciokrotnie wyższe u chorych na fibromialgię niż w populacji ogólnej.

Czy ciepło jest dobre na fibromialgię?

Ciepło, zwłaszcza wilgotne, może złagodzić ból i sztywność spowodowane fibromialgią poprzez zwiększenie przepływu krwi do miejsc, które bolą. Nałóż ciepły, wilgotny ręcznik na bolące miejsce, weź prysznic lub zanurz się w wannie.

Czy kąpiele w zimnej wodzie są dobre na fibromialgię?

Wykazano, że regularne kąpiele w zimnej wodzie wzmacniają układ odpornościowy, a także przynoszą korzyści dla zdrowia psychicznego, łagodzą stres i depresję oraz pomagają w radzeniu sobie z przewlekłym bólem.

Czy fibromialgia nasila się zimą?

Fibromialgia ma wiele różnych objawów, takich jak bóle głowy i zmęczenie, które często nasilają się pod wpływem zimowych, niskich temperatur, krótkich, szarych dni i gwałtownych zmian ciśnienia barometrycznego.

Co może wywołać zaostrzenie fibromialgii?

Czynniki wyzwalające zaostrzenie fibromialgii to:

• stres fizyczny lub psychiczny,
• zmiany temperatury lub pogody,
• zmiany hormonalne,
• podróże lub zmiany w rozkładzie dnia,
• zmiany w leczeniu,
• dieta,
• sen złej jakości.

Czy fibromialgia jest chorobą realną, czy psychiczną?

Fibromialgia jest stanem, który powoduje rozległy ból całego ciała i wrażliwe na dotyk punkty. Nie jest ona uważana za chorobę psychiczną, ale wiele osób z fibromialgią doświadcza również depresji lub lęku.

Co czuje się w czasie fazy zaostrzenia fibromialgii?

Zazwyczaj charakterystycznymi objawami zaostrzenia fibromialgii są nasilający się ból i pogłębiające się zmęczenie. Podczas zaostrzenia choroby mogą również wystąpić dodatkowe objawy, w tym problemy ze snem, problemy z myśleniem (zaburzenia funkcji poznawczych), problemy trawienne (takie jak kwaśny refluks), obrzęk kończyn oraz drętwienie i mrowienie.

Źródła

• Donk, An experimental randomized study on the analgesic effects of pharmaceutical-grade cannabis in chronic pain patients with fibromyalgia. Niesters i inni, „Pain”, 160(4), 2019.
• Ngian GS, Guymer EK, Littlejohn GO (February 2011). „The use of opioids in fibromyalgia”. International Journal of Rheumatic Diseases. 14.
• Buskila D, Sarzi-Puttini P (2006). „Biology and therapy of fibromyalgia. Genetic aspects of fibromyalgia syndrome”. Arthritis Research & Therapy. 8.

Przeczytaj także o:

Bóle głowy w skroniach – przyczyny i leczenie

Ból głowy z przodu – czego jest objawem i jak sobie z nim radzić?

Częste oddawanie moczu

Zwolnienie lekarskie przez telefon – jak uzyskać L4 bez wizyty w gabinecie lekarskim

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?