Dna moczanowa (podagra)
Dna moczanowa (podagra) jest zaburzeniem metabolicznym, które powoduje głównie bolesne zapalenie stawów. Związane jest to ze zbyt dużą ilością kwasu moczowego we krwi, który odkłada się w postaci kryształów w błonie maziowej stawów. Poziom kwasu moczowego można regulować poprzez konsekwentną zmianę diety i stylu życia.
Pakiety konsultacji od 55 zł
Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku dny moczanowej?
Bez odpowiedniej terapii kryształy kwasu moczowego mogą odkładać się w stawach, kaletkach maziowych, ścięgnach, a także w nerkach. Możliwymi konsekwencjami są kamienie nerkowe i trwałe uszkodzenie nerek. Dlatego jeśli zauważysz u siebie podejrzane objawy, skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który skieruje cię na odpowiednie badania, a w razie potrzeby wypisze również zwolnienie lekarskie.
Podstawowe informacje
- Przyczyny: Podwyższony poziom kwasu moczowego, wrodzony lub nabyty np. w wyniku chorób lub diety, innych czynników środowiskowych, takich jak niekorzystny styl życia.
- Objawy: Bolesne, opuchnięte, zaczerwienione stawy, objawy zapalenia stawów, takie jak gorączka, zmęczenie, uczucie osłabienia, nudności, wymioty; później ograniczenie ruchów i zniekształcenie stawów, dolegliwości związane z kamicą nerkową (np. ból w nerkach, krew w moczu, bolesne oddawanie moczu), guzki pod skórą w okolicach stawów.
- Leczenie: Zmiany w diecie i stylu życia, leki obniżające poziom kwasu moczowego i uśmierzające ból, fizykoterapia i fizjoterapia, operacje chirurgiczne w przypadku uszkodzeń stawów lub w celu usunięcia guzkowych złogów kwasu moczowego; homeopatia, w razie potrzeby domowe sposoby leczenia jako środki towarzyszące.
- Diagnostyka: Wywiad lekarski, badanie fizykalne, badanie krwi, RTG i USG, badanie czynności nerek.
- Przebieg choroby i rokowanie: Choroba ostra lub przewlekła, ataki podagry zwykle w nocy lub rano przez kilka dni lub tygodni; przewlekła z ciągłymi dolegliwościami; rokowanie przy wczesnym konsekwentnym leczeniu zwykle dobre, nie ma jednak możliwości wyleczenia; bez leczenia istnieje niebezpieczeństwo uszkodzenia narządów.
Co to jest dna moczanowa?
Lekarze nazywają dnę moczanową chorobą metaboliczną, związaną z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia). U zdrowej osoby wynosi ono od 3 do 6 miligramów na 100 mililitrów surowicy krwi. Od wartości około 6,5 miligrama na 100 mililitrów surowicy krwi lekarze mówią już o hiperurykemii.
Podagra, która podobnie jak artroza jest chorobą reumatyczną, zwykle powoduje reakcję zapalną w stawach. Lekarze nazywają to „Arthritis urica”. Najczęściej uszkodzeniu ulega staw dużego palca u nogi. W niektórych przypadkach dochodzi do zapalenia stawów śródstopia i stawów skokowych. To samo dotyczy kolan oraz stawów rąk i dłoni (łokci, nadgarstków i palców). Rzadziej choroba dotyka dużych stawów, takich jak staw biodrowy czy staw barkowy.
Na całym świecie na dnę moczanową cierpi od 1 do 4% populacji, a liczba nowych zachorowań rośnie wraz z wiekiem. Mężczyźni po 40 roku życia są narażeni na tę chorobę znacznie bardziej niż kobiety. U kobiet podagra pojawia się częściej po menopauzie. Pierwsze ataki podagry pojawiają się zwykle między 40 a 60 rokiem życia.
W zależności od przyczyny występowania podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi lekarze rozróżniają podagrę wrodzoną i nabytą, czyli taką, która może być spowodowana na przykład warunkami środowiskowymi lub stylem życia.
Dna moczanowa pierwotna – zaburzenie wrodzone
Większość pacjentów z podagrą cierpi na wrodzone zaburzenie metabolizmu, które jest dziedziczone i wiąże się z upośledzonym wydzielaniem (wydalaniem) kwasu moczowego przez nerki. Lekarze określają to jako „pierwotną hiperurykemię” lub „pierwotną dnę moczanową”.
W rzadkich przypadkach organizm produkuje jednak tak dużo kwasu moczowego, że przeciążone są nerki. Przyczyną jest wada genetyczna, która można podzielić na dwa obrazy kliniczne:
- zespół Lescha-Nyhana (występuje głównie u chłopców),
- zespół Kelleya-Seegmillera.
W tych chorobach aktywność enzymu, który jest ważny dla przetwarzania puryn, jest prawie całkowicie lub częściowo zmniejszona. W rezultacie puryny są w coraz większym stopniu rozkładane do postaci kwasu moczowego.
Dna moczanowa wtórna – zaburzenie nabyte
W tak zwanej podagrze wtórnej to inne choroby powodują nadmiar kwasu moczowego. Na przykład w białaczce białe krwinki masowo obumierają. Powoduje to uwalnianie dużych ilości puryn, które gromadzą się we krwi.
Inne choroby, które powodują zwiększoną produkcję kwasu moczowego, to:
- inne choroby nowotworowe,
- niedokrwistość (anemia),
- leki chemioterapeutyczne (cytostatyki),
- radioterapia jako część terapii nowotworowej.
W chorobach nerek, w nieleczonej lub niedostatecznie kontrolowanej cukrzycy poziom kwasu moczowego wzrasta, ponieważ nie jest on w wystarczającym stopniu wydalany.
Jak rozwija się dna moczanowa?
W podagrze ważną rolę odgrywa podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi, a także inne czynniki środowiskowe. Z powodu uwarunkowań genetycznych lub choroby organizm produkuje zbyt dużo kwasu moczowego lub nerki nie wydalają go w wystarczającej ilości z moczem. W wyniku tego tworzą się drobne kryształki kwasu moczowego, które odkładają się zwłaszcza w stawach. Bardzo wysoki poziom kwasu moczowego może prowadzić do ostrego ataku podagry z bólem, zaczerwienieniem i opuchlizną.
Kwas moczowy powstaje, kiedy rozkładane są puryny. Puryny z kolei są produktami rozpadu pewnych składników materiału genetycznego – kwasów nukleinowych – i powstają, kiedy dochodzi do rozpadu komórek w organizmie. Są one również przyjmowane z pożywieniem; znajdują się przede wszystkim w mięsie i podrobach, a także w niektórych warzywach.
Podagra jest więc czasem uważana za „chorobę z dobrobytu”. Występuje częściej w krajach uprzemysłowionych niż w krajach biedniejszych. Inne czynniki ryzyka, które również sprzyjają podagrze, to otyłość, dieta bogata w mięso, fruktozę i alkohol oraz brak ruchu.
Czynniki wywołujące ostry atak dny moczanowej
Ostry atak podagry występuje, gdy poziom kwasu moczowego przekroczy pewien poziom. Najważniejszymi wyzwalaczami są:
- nadmierne spożywanie pokarmów bogatych w puryny, takich jak mięso i podroby,
- nadmierne spożywanie pokarmów bogatych we fruktozę, takich jak słodzone soki owocowe,
- zbyt dużo alkoholu; szczególnie dużo puryn zawiera piwo,
- rygorystyczne diety: organizm rozkłada mięśnie, uwalniając przy tym duże ilości puryn,
- nadmierny wysiłek fizyczny; nerki wydalają głównie wytworzony kwas mlekowy, podczas gdy rozkład kwasu moczowego jest zablokowany,
- leki moczopędne lub przeczyszczające; stosowane w nadmiarze lub przez bardzo długi czas powodują zagęszczenie krwi i wzrost stężenia kwasu moczowego.
Jakie są objawy dny moczanowej?
Najbardziej typowym objawem dny moczanowej jest silny ból stawów. Na początku pojawia się on w atakach. Jeśli podagra nie jest leczona, objawy stopniowo się pogarszają i podagra przechodzi w stan przewlekły.
To, kiedy objawy staną się zauważalne, zależy od stadium choroby.
Objawy podagry w stadium I: hiperurykemia
W pierwszym etapie podwyższony jest tylko poziom kwasu moczowego. Nieznacznie podwyższony poziom kwasu moczowego jest czasem obecny przez kilka lat (do 40 lat), nie powodując żadnych objawów.
Pierwszymi objawami klinicznymi podagry są wówczas tzw. żwir w nerkach (najmniejsze kamienie nerkowe) i kamienie nerkowe, które na tym etapie nie wiążą się jeszcze z odczuwalnymi dolegliwościami.
Objawy podagry w stadium II: ostra podagra
Jeśli poziom kwasu moczowego przekroczy pewną wartość, dochodzi do ostrego ataku dny moczanowej. Objawy to silny ból w pojedynczych stawach.
Jeśli choroba nie jest leczona, atak dny moczanowej trwa od kilku godzin do kilku dni. Po tym czasie objawy powoli ustępują.
W cięższych przypadkach pojawiają się dodatkowe objawy stanu zapalnego. Dotknięte chorobą stawy są wtedy zaczerwienione, opuchnięte i cieplejsze niż zwykle. Zazwyczaj są też bardzo wrażliwe na dotyk. Skóra nad stawami często swędzi lub łuszczy się.
Inne możliwe objawy w stadium II:
- gorączka,
- ból głowy,
- palpitacje,
- nudności i wymioty,
- uczucie osłabienia i obniżona sprawność.
Przy powtarzających się atakach dny moczanowej ruchomość dotkniętych nią stawów coraz bardziej się zmniejsza. Chodzenie i chwytanie stają się dla chorych coraz trudniejsze.
Objawy podagry w stadium III: faza międzykrytyczna
Faza międzykrytyczna to okres pomiędzy dwoma atakami dny moczanowej. Jeśli nie jest leczona, objawy podagry nawracają w nieregularnych odstępach czasu. W fazie międzykrytycznej pacjenci są początkowo wolni od objawów, ale poziom kwasu moczowego pozostaje u nich podwyższony.
Objawy podagry w stadium IV: podagra przewlekła
Jeśli podagra postępuje dalej, objawy takie jak ból i ograniczenie ruchów pojawiają się także pomiędzy atakami: dna moczanowa staje się przewlekła.
Podagra stawów: Stawy są stale zaczerwienione, opuchnięte i bolą nawet w spoczynku. W końcu dochodzi do zmian w stawach, które deformują je i ograniczają ich ruchomość.
Podagra tkanek miękkich: Kryształy kwasu moczowego odkładają się także w innych tkankach organizmu. Pod skórą, na przykład na chrząstce ucha lub nad dotkniętymi chorobą stawami, tworzą się czasem małe twarde guzki tkanki z białymi plamkami. Podagra tkanek miękkich szczególnie często dotyka palców i stóp. Uszkodzeniu ulegają także organy wewnętrzne, zwłaszcza nerki.
Podagra nerek: Kryształy kwasu moczowego gromadzą się także w nerkach. Na początku tworzą one drobne kamienie zwane żwirem nerkowym. Jeśli się połączą, tworzą się większe kamienie nerkowe. Mogą one poważnie pogorszyć funkcjonowanie nerek. Jeśli większe kamienie nerkowe blokują system odprowadzający nerki (miedniczkę nerkową i moczowód), mocz cofa się do nerki.
W najgorszym przypadku dochodzi do zapalenia narządu i w końcu jego niewydolności. Taka niedrożność może być odczuwana w postaci bólu, który przybiera na sile i słabnie falami i rozprzestrzenia się na plecy. Lekarze nazywają to kolką nerkową, która trwa od 30 do 60 minut. Mogą też wystąpić nudności i wymioty, a także krew w moczu. W przypadku niektórych osób oddawanie moczu jest bolesne.
W 40 procentach przypadków nerki ulegają uszkodzeniu jeszcze przed wystąpieniem pierwszego ataku.
Jak można leczyć dnę moczanową?
Jeśli wystąpi atak dny moczanowej lub jeśli objawy występują od dłuższego czasu, zazwyczaj pierwszą osobą, z którą należy się skontaktować, jest lekarz rodzinny. Zwykle to on stawia diagnozę i zajmuje się leczeniem. Jeśli wystąpią komplikacje lub leczenie nie przynosi rezultatów, lekarz rodzinny prawdopodobnie skieruje Cię do specjalisty. Są to zazwyczaj specjaliści chorób wewnętrznych lub reumatolodzy, którzy zajmują się uszkodzeniami stawów, mięśni i ścięgien, szczególnie w przypadku przewlekłej dny moczanowej.
Głównym celem leczenia dny moczanowej jest zredukowanie nadmiaru kwasu moczowego we krwi do prawidłowego poziomu. Terapia jest w zasadzie zawsze konieczna w przypadku występowania podagry, ponieważ nie ustępuje ona samoistnie. Jednakże po pierwszym ataku podagry nie jest bezwzględnie konieczne leczenie farmakologiczne. Poza standardowymi metodami leczenia istnieje wiele innych czynników, które mogą pomóc w walce z podagrą lub złagodzić jej objawy.
Samodzielna walka z podagrą
Wiele można osiągnąć poprzez zmianę stylu życia, a szczególnie poprzez zmianę diety. Jeśli to nie wystarcza w leczeniu dny moczanowej, konieczne jest leczenie farmakologiczne.
Zmiana diety w przypadku dny moczanowej
Osoby cierpiące na dnę moczanową mają wiele możliwości, by wpłynąć na obniżenie poziomu kwasu moczowego. Decydującą rolę odgrywa tu zmiana diety.
Pokarmy bogate w purynę spożywaj tylko w małych porcjach. Puryny są obecne w różnych ilościach w poszczególnych pokarmach. Żywność bogata w puryny to mięso (zwłaszcza podroby), wędliny, owoce morza i niektóre rodzaje ryb. Dlatego jeśli masz predyspozycje do podagry, spożywanie dużej ilości takiego rodzaju pożywienia może niekiedy prowadzić do ostrego ataku choroby. Zaleca się spożywanie tych pokarmów w mniejszych ilościach.
Jak najmniej alkoholu. W przypadku dny moczanowej szczególnie problematyczne jest nadmierne spożywanie alkoholu. Nerki wydalają produkty jego rozpadu. Konkurują one przy tym z kwasem moczowym. W ten sposób alkohol spowalnia rozkład kwasu moczowego i powoduje wzrost jego poziomu. W skrajnym przypadku nawet niewielkie ilości alkoholu mogą sprowokować atak dny moczanowej u osób z grupy ryzyka. Szczególnie szkodliwe jest piwo, ponieważ poza alkoholem zawiera też dużo puryn.
Uważaj na fruktozę. Fruktoza występuje nie tylko w owocach. Często występuje też jako słodzik w sokach, jogurtach i innych produktach spożywczych. Rozkład fruktozy w organizmie powoduje zwiększenie powstawania puryn. Jednocześnie, podobnie jak alkohol, hamuje ona wydalanie kwasu moczowego przez nerki.
Ograniczaj spożycie tłuszczów. Zbyt duża ilość tłuszczu również hamuje wydalanie kwasu moczowego. Dlatego specjaliści zalecają spożywanie jak najmniejszej ilości pokarmów wysokotłuszczowych. Tłuszcz nie powinien pokrywać więcej niż 30 procent dziennego zapotrzebowania na kalorie. Limit ten jest jednak szybko osiągany, ponieważ tłuszcz ma największą gęstość energetyczną ze wszystkich substancji odżywczych.
Zwracaj szczególną uwagę na ukryty tłuszcz, np. w wędlinach czy daniach gotowych.
Jak się odżywiać przy dnie moczanowej?
Zdrowa, zrównoważona dieta jest ważna dla organizmu – nie tylko w przypadku dny moczanowej. Odżywianie i zdrowie są, ogólnie rzecz biorąc, ściśle ze sobą powiązane. Witaminy, mikroelementy i inne ważne substancje są przyjmowane wraz z pożywieniem. Zrównoważona dieta zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób, w tym nadciśnienia i chorób układu krążenia. Lekarze i dietetycy zalecają następujący skład dziennego spożycia pokarmów:
- 50 procent węglowodanów,
- 30 procent tłuszczów, z czego nie więcej niż jedna trzecia to nasycone kwasy tłuszczowe,
- 20 procent białka.
Ogólne zalecenia dotyczące zrównoważonej diety odnoszą się do wszystkich ludzi, także do osób z dną moczanową. Nie jest prawdą, że w przypadku dny moczanowej musisz przejść na dietę w sensie zmniejszenia ogólnej ilości spożywanych pokarmów. W zasadzie możesz jeść tyle, ile chcesz, nawet przy podagrze.
Czego unikać przy podagrze?
Nie ma listy pokarmów zakazanych w przypadku podagry. Istnieją jednak potrawy, które w diecie w przypadku podagry należy spożywać rzadziej. W przypadku podagry lekarze zalecają, by do diety wprowadzać jak najmniej puryn. Poniżej znajduje się tabela produktów zawierających duże ilości puryn i których należy unikać przy podagrze.
| Produkt spożywczy | Zawartość puryn w 100 gramach (w miligramach) | Kwas moczowy wytwarzany na każde 100 gramów (w miligramach) |
|---|---|---|
| Mleko | 0 | 0 |
| Jogurt | 0 | 0 |
| Twaróg | 0 | 0 |
| Jaja | 2 | 4,8 |
| Ogórek | 3 | 7,2 |
| Ser twardy | 4 | 7,2 |
| Pomidory | 4,2 | 10 |
| Papryka | 4,2 | 10 |
| Ziemniaki | 6,3 | 15 |
| Owoce | 4,2 – 12,6 | 10 – 30 |
| Makaron | 8,4 – 21 | 20 – 50 |
| Orzechy włoskie | 10,5 | 25 |
| Szparagi | 10,5 | 25 |
| Ryż | 10,5 – 14,7 | 25 – 35 |
| Biały chleb | 16,8 | 40 |
| Kalafior | 18,9 | 45 |
| Grzyby | 25,2 | 60 |
| Brukselka | 25,2 | 60 |
| Pasztet | 26 | 62 |
| Orzeszki ziemne | 29,4 | 70 |
| Pszenica | 37,8 | 90 |
| Parówki | 40 | 96 |
| Sok jabłkowy | 42 | 100 |
| Napój typu coca-cola | 42 | 100 |
| Piwo, bezalkoholowe | 42 | 100 |
| Płatki owsiane | 42 | 100 |
| Dorsz | 45 | 108 |
| Wędliny | 42 – 54,6 | 100 – 130 |
| Paluszki rybne | 46,2 | 110 |
| Kotlet z piersi indyka | 50,4 | 120 |
| Rosół | 58,8 | 140 |
| Groch | 63 | 150 |
| Ryby | 63 | 150 |
| Mięso (wieprzowina, wołowina, cielęcina), chude, świeże | 63 | 150 |
| Filet z piersi kurczaka, świeży | 75,6 | 180 |
| Soczewica | 84 | 200 |
| Szynka | 85 | 204 |
| Kotlet wieprzowy | 88 | 211,2 |
| Sardynki w oleju | 200 | 480 |
| Szprotki | 335 | 802 |
Ostrożnie z purynami
Górna granica zalecanego spożycia puryn wynosi około 500 miligramów dziennie. Wartość ta różni się w zależności od poziomu kwasu moczowego i masy ciała danej osoby. Szczególnie w trakcie i po ataku dny moczanowej należy zmniejszyć spożycie puryn. Lekarze zalecają, by nie spożywać więcej niż 200 miligramów dziennie i nie więcej niż dwa gramy puryn tygodniowo.
Jednakże informacje na temat zawartości puryn w poszczególnych pokarmach są różne w różnych tabelach żywieniowych. Dzieje się tak dlatego, że zawartość puryn zależy także od sposobu przygotowania danego produktu. Na przykład smażone mięso zawiera więcej puryn niż mięso surowe.
Następujący wzór odnosi się do przemiany puryn w powstający z nich kwas moczowy: jeden miligram puryny jest przekształcany w 2,4 miligrama kwasu moczowego.
Jak unikać puryn
Ogólna zasada mówi, że osoby cierpiące na dnę moczanową powinny spożywać pokarmy zawierające jak najmniej puryn. Pokarmy, które zawierają niewiele lub wcale nie zawierają puryn, to na przykład mleko, jogurt i twaróg. Te produkty można spożywać w zasadzie w nieograniczonych ilościach – nie podnoszą one poziomu kwasu moczowego. Jaja i sery twarde również mają bardzo niską zawartość puryn. Ziemniaki, makaron, białe pieczywo i ryż są również stosunkowo bezpieczne.
Jeśli chodzi o ryby, warto rozważyć wędzonego węgorza. Całkiem bezpieczne są także owoce, ogórki, papryka i pomidory.
Witamina C (zawarta w owocach i sokach owocowych) również ma działanie obniżające poziom kwasu moczowego. Nie ma jednak sensu przyjmowanie zbyt dużej ilości witaminy C. Organizm nie wykorzystuje nadmiernej ilości witaminy C i po prostu wydala ją.
Tabele żywieniowe dla chorych na dnę moczanową zawierają wykaz produktów, które mają bardzo wysoką zawartość puryn. Specjaliści zalecają, by osoby cierpiące na dnę moczanową unikały tych pokarmów tak bardzo, jak to tylko możliwe. Przede wszystkim chodzi o mięso, zwłaszcza wieprzowinę i gęsinę, a także podroby. Szynka, soczewica i różne rodzaje ryb, takie jak pstrąg, śledź, sardynki w oleju i szprotki, również są niezbyt korzystne.
Tabele dietetyczne dla chorych na dnę moczanową zawierają również listę produktów, które mają stosunkowo wysoką zawartość puryn, ale których spożywanie jest mimo to dopuszczalne od czasu do czasu. Spośród tych pokarmów kiełbaski mają najniższą zawartość puryn. Nawet napoje, takie jak sok jabłkowy, napoje typu coca-cola i piwo, mają wyższą zawartość puryn niż kiełbaski.
Produkty mięsne, które można jeść sporadycznie, to parówki, filety z indyka i rosoły. Poza tym nie są szkodliwe paluszki rybne i dorsz, o ile spożywa się je z umiarem.
Uzupełniaj zrównoważoną dietę odpowiednio wysokim spożyciem płynów. Lekarze zalecają picie co najmniej dwóch litrów dziennie. Szczególnie dobrze przyswajalna jest woda mineralna, soki i niesłodzone herbaty. Przyjmowanie płynów rozrzedza krew i sprawia, że lepiej wydalasz kwas moczowy.
Dna moczanowa i szparagi
Przez długi czas szparagi były uważane za problematyczne w kontekście diety przy podagrze. Z jednej strony szparagi cieszą się dobrą opinią ze względu na swoje działanie moczopędne. Ponieważ jednak zawierają dość dużo puryn (około 10 miligramów na 100 gramów szparagów) w porównaniu do innych warzyw, to eksperci zalecają, by w ramach diety na podagrę spożywać je tylko w ograniczonym zakresie.
W istocie jednak są warzywa, które zawierają o wiele więcej puryn – na przykład brukselka, która zawiera aż 25 miligramów na każde 100 gramów. Z drugiej strony papryka, pomidory, ogórki i wszystkie rodzaje owoców wypadają na tym polu znacznie lepiej. Pod względem zawartości puryn szparagi plasują się więc mniej więcej w środku stawki. W ramach zrównoważonej diety są więc raczej nieszkodliwym składnikiem menu.
Tłuszcze
W zasadzie tłuszcze nie stanowią szczególnego problemu w podagrze. Jednak zbyt duża ilość tłuszczu w diecie szkodzi organizmowi i powoduje otyłość. To z kolei sprzyja powstawaniu dny moczanowej. Dlatego przy diecie na podagrę zwracaj uwagę na zawartość tłuszczu w pożywieniu. Ważne jest, by pamiętać, że zawartość puryn w pożywieniu nie ma nic wspólnego z zawartością tłuszczu. Te dwie wartości powinny być traktowane jako ściśle od siebie oddzielone.
W diecie na podagrę kontrolujesz dzienne spożycie tłuszczu, jedząc w umiarkowanych ilościach mięso. Duże ilości tłuszczu zawierają też sery i liczne dania gotowe. Unikaj ich, jeśli to możliwe. Na dzienne spożycie tłuszczu może mieć również wpływ sposób przygotowania posiłków. Na przykład zamiast smażenia lub smażenia w głębokim tłuszczu, korzystaj z grillowania i gotowania na parze.
Sposób odżywiania przy podagrze: diety odchudzające
Zbyt duża masa ciała jest uważana za czynnik ryzyka występowania podagry. Jeśli masz wskaźnik masy ciała (BMI) wynoszący 25 i więcej, specjaliści zalecają redukcję wagi. Zmniejszając masę ciała, postępuj ostrożnie: pozbywanie się dwóch do trzech kilogramów nadwagi miesięcznie jest zazwyczaj wystarczające.
Podczas diety odchudzającej organizm wytwarza więcej tzw. ciał ketonowych. Hamują one wydalanie kwasu moczowego. Zbyt szybka utrata wagi, zwłaszcza poprzez post i dietę eliminacyjną, może więc wywołać atak podagry. Najlepiej jest konsultować dietę z lekarzem.
Indywidualny plan żywieniowy
W wielu przypadkach dna moczanowa nie jest jedyną chorobą metaboliczną, na którą cierpią pacjenci. W takim przypadku należy wziąć pod uwagę także inne zasady dietetyczne. Prawie wszystkie choroby metaboliczne charakteryzują się tym, że osoby nimi dotknięte nie mogą tolerować lub przyswajać pewnych pokarmów albo że pokarmy te wyrządzają im szkodę.
Jeśli cierpisz na inne choroby metaboliczne, pamiętaj, by przed rozpoczęciem leczenia podagry poinformować o tym swojego lekarza. Wspólnie ustalicie, które pokarmy są dla ciebie odpowiednie, a które nie. W przypadku podagry często pomocny jest indywidualny plan żywieniowy, w którym dokładnie zapisujesz, co jest dla ciebie bezpieczne i w jakich ilościach.
Taki indywidualny plan żywieniowy jest też pomocny, gdy osoby dotknięte tym problemem po raz pierwszy dowiadują się, że muszą zmienić swoje nawyki żywieniowe.
Podagra i spożywanie alkoholu
Alkohol jest czynnikiem ryzyka, ponieważ zaburza wydalanie kwasu moczowego. Dlatego unikaj alkoholu, zwłaszcza piwa, ponieważ alkohol może wywołać ostry atak podagry.
Dodatkowe wskazówki dotyczące walki z dną moczanową
- Zredukuj nadwagę: Jeśli twój wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi ponad 25, lekarze zalecają zrzucenie zbędnych kilogramów. Jeśli będziesz ważył mniej, poziom kwasu moczowego automatycznie się obniży. Ale bądź ostrożny: chudnij powoli i w kontrolowany sposób. Rygorystyczny post niesie ze sobą ryzyko wywołania ostrego ataku podagry!
- Dużo pij: Dietetycy zalecają picie co najmniej dwóch litrów wody dziennie, najlepiej wody mineralnej lub niesłodzonej herbaty. Płyn w organizmie pomaga utrzymać niskie stężenie kwasu moczowego i wspomaga funkcje filtracyjne nerek. Dobre nawodnienie wypłukuje również kwas moczowy i obniża jego poziom.
- Ćwicz, ale bez przesady: Ćwiczenia fizyczne mają pozytywny wpływ na stawy dotknięte podagrą. Poprawia się funkcjonowanie chorego i szybciej ustępują objawy podagry. Nie przesadzaj jednak zbytnio z wysiłkiem fizycznym – nadmierne ćwiczenia powodują wytwarzanie większej ilości kwasu mlekowego, który spowalnia rozkład kwasu moczowego przez nerki. Natomiast regularne spacery są jak najbardziej wskazane.
Leki obniżające poziom kwasu moczowego
Dny moczanowej nie da się wyleczyć za pomocą leków. Gdy tylko przestajesz przyjmować leki, ich wpływ na poziom kwasu moczowego zanika i poziom kwasu moczowego ponownie wzrasta.
Lekarze zalecają więc przyjmowanie leków obniżających poziom kwasu moczowego w następujących przypadkach:
- w przypadku poziomu kwasu moczowego powyżej 9 miligramów na decylitr surowicy krwi,
- z rodzinną historią podagry i podwyższonym poziomem kwasu moczowego,
- przy podagrze stawów,
- przy występowaniu kamieni nerkowych,
- w przewlekłej podagrze.
Istnieją dwie kategorie leków, które pomagają w leczeniu wysokiego poziomu kwasu moczowego: albo wspomagają one wydalanie kwasu moczowego, albo hamują jego produkcję.
Na początku leczenia dny moczanowej lekarze często przepisują obie te klasy leków obniżających poziom kwasu moczowego. W długotrwałym leczeniu dny moczanowej stosuje się głównie środki, które blokują jego wytwarzanie.
Leki urykozuryczne – zwiększone wydalanie kwasu moczowego
Leki urykozuryczne powodują, że organizm wydala więcej kwasu moczowego. Do tej grupy leków należy na przykład benzbromaron. Leczenie podagry za pomocą leków urykozurycznych rozpoczyna się od małych dawek, ponieważ większe dawki mogą doprowadzić do ataku dny moczanowej. Ważne jest też, aby pacjenci wypijali więcej niż dwa litry płynów dziennie.
Urykostatyki – zmniejszają powstawanie kwasu moczowego
Urykostatyki zawierają substancję czynną allopurinol. Hamuje ona działanie enzymu, który jest niezbędny na ostatnim etapie powstawania kwasu moczowego. W rezultacie we krwi znajduje się więcej prekursorów kwasu moczowego. Są one jednak lepiej rozpuszczalne w wodzie, więc organizm wydala je łatwiej niż sam kwas moczowy. Leczenie urykostatykami rozpuszcza nawet złogi kryształów kwasu moczowego, które już się uformowały.
Co robić w przypadku ostrego ataku dny moczanowej?
Leki przeznaczone do długotrwałego leczenia dny moczanowej nie są odpowiednie w przypadku ostrego ataku. Najważniejsze jest jak najszybsze złagodzenie objawów, takich jak ból. Przeciwzapalne leki przeciwbólowe są tutaj szczególnie skuteczne.
NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne): Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są lekiem pierwszego wyboru w leczeniu ostrej podagry. Nie zawierają one kortyzonu. Pacjentom cierpiącym na podagrę podaje się głównie indometacynę, diklofenak lub ibuprofen. Z reguły objawy ustępują w ciągu kilku godzin.
Terapia kortyzonowa: Jeśli leki z grupy NLPZ nie wystarczają, lekarze stosują glikokortykoidy zawierające kortyzol, na przykład prednizolon. Jeśli dna moczanowa dotyka większych stawów, takich jak staw kolanowy, lekarz czasami wstrzykuje kortyzon bezpośrednio do stawu. W przypadku mniejszych stawów kortyzon jest podawany w formie tabletek. Nie wolno jednak przyjmować preparatów kortyzonowych dłużej niż przez kilka dni.
Jeśli zaburzona jest czynność nerek, lekarz zazwyczaj natychmiast podaje kortyzon. Leczenie ataku podagry za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych nie jest wtedy możliwe.
Kolchicyna: W przeszłości dnę moczanową często leczono kolchicyną. Dziś lekarze rzadko przepisują ją ze względu na jej skutki uboczne, takie jak biegunka, mdłości i wymioty. Nie może być stosowana w czasie ciąży. Jest też nieodpowiednia dla mężczyzn, którzy chcą w najbliższej przyszłości zostać ojcami.
Nie stosuj samodzielnie środków przeciwbólowych!
Samodzielne leczenie się środkami przeciwbólowymi dostępnymi bez recepty jest ryzykowne. Na przykład kwas acetylosalicylowy czasami znacznie podnosi poziom kwasu moczowego. U osób bez objawów dny moczanowej czasem nawet wywołuje ostry atak. Lekarze zdecydowanie odradzają leczenie podagry na własną rękę. Zawsze porozmawiaj o tym z lekarzem.
Maści zawierające jako substancję czynną na przykład diklofenak są zazwyczaj bezpieczne i mogą być stosowane jako uzupełnienie leczenia, do miejscowego zastosowania na bolące stawy. Jednak i w tym przypadku przed zastosowaniem zaleca się rozmowę z lekarzem.
Leczenie należy stosować także wtedy, gdy nie występują żadne objawy
Aby uniknąć chorób wtórnych, bardzo ważne jest konsekwentne leczenie dny moczanowej. Zaleca się stosowanie terapii obniżającej poziom kwasu moczowego przez co najmniej pięć lat. Jeśli uformowały się już guzki dnawne, leczenie jest wskazane przez kolejne pięć lat po ich ustąpieniu.
Operacje na dnę moczanową
Jeśli poszczególne stawy są już poważnie uszkodzone przez podagrę, istnieje możliwość zastąpienia ich sztucznymi stawami. Tego typu operacja jest przeprowadzana w warunkach szpitalnych. Po operacji pacjent musi pozostać w szpitalu jeszcze przez kilka dni.
Następnie przeprowadza się terapię ruchową i zajęciową, aby osoby dotknięte chorobą mogły nauczyć się, jak radzić sobie z nowym stawem. Nowy staw czasami na początku sprawia pacjentowi dużo bólu. Jednak w ostatecznym rozrachunku zabieg ten jest zwykle mniej bolesny niż dalsze życie z uszkodzonym stawem.
Guzki dnawe można też usuwać chirurgicznie. Drobne guzkowate zgrubienia skóry tworzą się głównie nad stawami i na chrząstce ucha. Chociaż są nieszkodliwe, osoby nimi dotknięte często uważają je za problem kosmetyczny. Do usunięcia chirurgicznego potrzebne jest tylko znieczulenie miejscowe. W niektórych przypadkach w miejscu, z którego lekarz usunął guzki dnawe, tworzą się małe blizny. Z reguły jednak można je usunąć całkowicie i bez śladu.
Fizykalne leczenie dny moczanowej
Fizyczna terapia podagry ma na celu zmniejszenie istniejących objawów i bólu. Ma również zapobiegać uszkodzeniom stawów i ich zniekształcaniu w przypadku długotrwałej podagry.
- Leczenie ciepłem i zimnem, a także ultradźwięki i elektroterapia pomagają zmniejszyć ból stawów spowodowany dną moczanową.
- Zabiegi rozluźniające mięśnie zmniejszają ból.
- Fizjoterapia wzmacnia mięśnie i w ten sposób odciąża stawy.
- Fizjoterapia i terapia zajęciowa zapobiegają lub korygują ograniczenia ruchowe i nieprawidłowe ułożenie stawów.
Homeopatia stosowana w leczeniu dny moczanowej
Wielu chorych, pytanych „Co pomaga na podagrę?”, powołuje się na leki homeopatyczne. Jednak skuteczność leków homeopatycznych nie została jeszcze udowodniona. Dla tych, którzy są o tym przekonani, są one opcją towarzyszącą głównej terapii. Zmiana stylu życia lub, jeśli to konieczne, leki konwencjonalne są zalecane jako główne elementy terapii dny moczanowej. Homeopatycznymi lekami na dnę moczanową są:
- bryonia: polecana szczególnie przy ostrym bólu i dla ogólnego odprężenia psychicznego,
- colchicum: na mdłości i ogólne uczucie niedyspozycji,
- ledum: uzupełnienie dla skutecznych, uśmierzających ból zastosowań zimna,
- lycopodium: na ostry ból i niespokojny ogólny stan psychiczny,
- belladonna: przeciwko silnemu bólowi i gorączce.
UWAGA: Sama koncepcja homeopatii i jej konkretna skuteczność są kontrowersyjne i nie została jednoznacznie potwierdzona badaniami naukowymi.
Domowe sposoby na dnę moczanową
W przypadku ataku dny moczanowej opisane poniżej domowe sposoby są uważane za przydatne jako uzupełnienie leczenia podagry:
- Dbaj o stawy: Unieruchom dotknięty chorobą staw. Zacznij go ponownie obciążać dopiero wtedy, gdy nie będziesz miał już żadnych dolegliwości. Konieczny może być odpoczynek w łóżku.
- Ochładzaj stawy: Chłodzące okłady łagodzą ból stawów. Wystarczy do tego ręcznik zmoczony w zimnej wodzie. Alternatywą są również kompresy z twarogu. Twaróg utrzymuje zimno dłużej niż mokry ręcznik. Zbyt zimne okłady szybko powodują uszkodzenia skóry. Nie schładzaj stawów dłużej niż dziesięć minut jednorazowo, ale za to możesz to robić kilka razy dziennie.
- Rozgrzewaj stawy: Ciepło jest również pomocne w łagodzeniu bólu, np. podczas kąpieli w ciepłej wodzie. Rozluźnia to mięśnie i stawy, co zmniejsza ból. Kwiaty rumianku są zalecane jako dodatek do kąpieli stosowanej jako domowy sposób na ataki dny moczanowej.
- Herbaty ziołowe: Picie herbat ziołowych jest dobre na podagrę. Wypłukują one kwas moczowy z organizmu. Eksperci często zalecają specjalne herbaty, np. z siemienia lnianego, liści brzozy lub w postaci naparów z dodatkiem ząbka czosnku. Jednak podstawą działania herbat jest to, że mają one właściwości moczopędne.
Domowe sposoby leczenia mają swoje ograniczenia. Jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas, nie ustępują lub nawet nasilają się, zawsze powinieneś skonsultować się z lekarzem.
Jak można zdiagnozować dnę moczanową?
Jeśli podejrzewasz u siebie dnę moczanową, lekarz rodzinny lub lekarz chorób wewnętrznych są właściwymi osobami, z którymi powinieneś się skontaktować. W trakcie rozmowy lekarz przeprowadzi z Tobą wywiad medyczny i zapyta cię o objawy. Będzie zadawał Ci różne pytania, takie jak:
- Czy w przeszłości miałeś podobne dolegliwości?
- Czy masz krewnych z podobnymi dolegliwościami?
- Jak wygląda Twoja dieta?
- Czy pijesz alkohol?
- Czy dolegliwości występują stale, czy z przerwami?
Badanie fizykalne
Po zebraniu wywiadu przeprowadza się badanie fizykalne. Lekarz sprawdza stawy, brzuch i dolne partie narządów jamy brzusznej, aby zlokalizować uczucie dyskomfortu lub ból. Może on odkryć guzkowe zmiany tkanki nad stawami (tzw. guzek dnawy), które są typowe dla dny moczanowej.
Lekarz stosuje testy ruchowe, aby określić, czy w stawach występują już jakieś ograniczenia ruchowe.
Określenie parametrów krwi
Poziom kwasu moczowego: Podwyższony poziom kwasu moczowego można określić między innymi za pomocą badania krwi. U mężczyzn hiperurykemia występuje przy poziomie powyżej 7 miligramów na 100 mililitrów surowicy krwi, a u kobiet przy poziomie powyżej 6 miligramów na 100 mililitrów.
Po ostrym ataku dny moczanowej stężenie kwasu moczowego wraca do normy. Dlatego nie można z całą pewnością wykluczyć dny moczanowej, nawet jeśli parametry krwi są w normie.
Markery zapalne we krwi: Niektóre markery zapalne we krwi dostarczają kolejnych dowodów na występowanie dny moczanowej. Należą do nich:
- podwyższony poziom białka C-reaktywnego (CRP),
- zwiększona liczba białych krwinek (leukocytów),
- zwiększony wskaźnik sedymentacji krwinek (ESR).
Aby potwierdzić diagnozę dny moczanowej, lekarz bada także próbkę płynu maziowego. Jeśli w tym badaniu wykryje się kryształy kwasu moczowego, jest bardzo prawdopodobne, że występuje dna moczanowa.
Badania rentgenowskie i ultrasonograficzne
Zdjęcia rentgenowskie mogą być użyte do określenia uszkodzeń, jakie dna moczanowa wyrządziła w stawach. Czasami lekarz wykonuje też badanie ultrasonograficzne.
Badanie rentgenowskie z użyciem środka kontrastowego pozwala na dokładniejsze przyjrzenie się nerkom i pomaga wyjaśnić, czy tkanka nerek została uszkodzona przez chorobę.
Badanie czynności nerek
Badanie funkcji nerek może określić, czy i w jakim stopniu ich praca jest upośledzona.
Jaki jest przebieg dny moczanowej?
Ostry atak dny moczanowej pojawia się zwykle w nocy lub we wczesnych godzinach porannych i trwa od kilku dni do dwóch tygodni. Potem objawy powoli ustępują. Czas trwania ataku podagry może być znacznie skrócony dzięki szybkiemu, ukierunkowanemu leczeniu. Po ataku podagry czasami musi upłynąć trochę czasu (nawet od miesięcy aż do lat), zanim pojawi się kolejny atak. Czas trwania ataków podagry, a także okresy pomiędzy nimi różnią się indywidualnie.
Pomiędzy dwoma atakami podagry czasami zdarzają się długie okresy, kiedy pacjenci nie mają żadnych objawów. W tych „fazach międzykrytycznych” ważne jest, aby kontynuować terapię. Jeśli leczenie to zostanie przerwane, okresy wolne od objawów skracają się, a symptomy pojawiają się coraz częściej w okresach pomiędzy dwoma kolejnymi atakami podagry. Zwiększa się też ryzyko późniejszych powikłań, takich jak uszkodzenie i niewydolność nerek. Dlatego ważne jest, by nie robić żadnych przerw w terapii.
W przewlekłej podagrze, która jest dziś stosunkowo rzadka, objawy pozostają na stałe. W każdym przypadku wymaga to ciągłego leczenia.
Predyspozycje do podwyższonego poziomu kwasu moczowego są zazwyczaj wrodzone i dlatego nie można ich całkowicie wyleczyć. Jednak dzięki konsekwentnej terapii często udaje się obniżyć poziom kwasu moczowego na stałe. Nie eliminuje to ryzyka wystąpienia ostrych ataków podagry, ale znacznie je zmniejsza.
Przebieg choroby i rokowanie zależą w dużej mierze od tego, jak wyraźne są predyspozycje do wysokiego poziomu kwasu moczowego i jak konsekwentnie pacjent przyjmuje leki obniżające poziom kwasu moczowego lub jak dobrze prowadzi styl życia obniżający poziom kwasu moczowego.
Trwałe zmiany w stawach
Kiedy już dojdzie do uszkodzenia stawów, nie następuje powrót do normy. W ciężkich przypadkach stawy mogą ulec deformacji, powodując stały ból lub utratę mobilności. Ważne jest, by na wczesnym etapie choroby skonsultować się ze specjalistą, np. chirurgiem ortopedą. Może być też konieczna dodatkowa terapia ortopedyczna.
Pytania i odpowiedzi
Jakie są pierwsze objawy podagry?
Podagra często daje o sobie znać w postaci okropnego bólu stawów. Takie ataki podagry często występują w dużym palcu u nogi, ale także w kolanach lub palcach. Ból jest taki, jakby w stawie chrzęściły małe okruchy potłuczonego szkła. Pojawia się też zaczerwienienie, obrzęk, a czasem gorączka.
Jak mogę sprawdzić, czy mam dnę moczanową?
Przy podejrzeniu podagry standardowo wykonuje się badanie laboratoryjne stężenia kwasu moczowego we krwi i moczu. W podagrze we krwi znajduje się więcej niż 7 miligramów kwasu moczowego na decylitr, a zwykle nawet więcej niż 8 miligramów na decylitr.
Co jest przyczyną dny moczanowej?
Często istnieje wrodzona predyspozycja do podwyższonego poziomu kwasu moczowego. Pojawieniu się podagry sprzyjają różne czynniki, w tym choroby, leki, ale także niezdrowa dieta, brak ruchu i nadwaga. Mężczyźni częściej chorują na podagrę niż kobiety.
Co pomaga od razu przy ataku podagry?
Przeciwzapalne środki przeciwbólowe i kortyzon mogą złagodzić ból. Alternatywnie można zastosować kolchicynę – lek na podagrę, ale działa ona wolniej.
Jakie napoje są dobre na podagrę?
Oprócz odpowiedniej diety ważne jest też przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów: zaleca się wypijanie od dwóch do trzech litrów wody, niesłodzonych herbat ziołowych i owocowych oraz kawy. Przyjmowane płyny rozrzedzają krew i prowadzą do lepszego wydalania kwasu moczowego.
Czy przy podagrze wskazane są ćwiczenia?
Regularne ćwiczenia: na przykład spacery, jazda na rowerze czy pływanie pomagają obniżyć poziom kwasu moczowego. Jeśli cierpisz na nadwagę, ćwiczenia fizyczne mogą także pomóc w delikatnym unormowaniu wagi ciała – to także ma korzystny wpływ na poziom kwasu moczowego.
Źródła
- Qaseem, A; Harris, RP; Forciea, MA; Clinical Guidelines Committee of the American College of, Physicians. (3 January 2017). „Management of Acute and Recurrent Gout: A Clinical Practice Guideline From the American College of Physicians”. Annals of Internal Medicine. 16.
- Schlesinger N (March 2010). „Diagnosing and treating gout: a review to aid primary care physicians”. Postgrad Med. 122.
- Terkeltaub R (January 2010). „Update on gout: new therapeutic strategies and options”. Nature Reviews Rheumatology. 6.
Przeczytaj także o: