Czkawka

Czkawka (łac. singultus) jest dokuczliwa, ale zazwyczaj niegroźna i ustępuje samoistnie po kilku minutach. Przyczyna występowania zjawiska czkawki jest nadal niejasna. Możliwe, że czkawka jest odruchem ochronnym, który pomaga w rozwoju niemowląt. Z kolei dorośli nie odnoszą korzyści z występowania czkawki. W rzadkich przypadkach za czkawką stoją choroby, które powinny być leczone.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku czkawki?

U osób z czkawką pewne objawy i cechy są niepokojące. Należą do nich objawy neurologiczne (takie jak ból głowy, osłabienie, drętwienie i utrata równowagi). Osoby z czkawką i objawami neurologicznymi powinny natychmiast skontaktować się z lekarzem. Osoby bez tych objawów ostrzegawczych powinny zgłosić się do lekarza, jeśli czkawka będzie utrzymywała się dłużej niż 2 lub 3 dni. Wygodną formą kontaktu z lekarzem jest wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDI, który zinterpretuje objawy pacjenta i zaproponuje dalszy schemat postępowania. W razie potrzeby wypisze on również potrzebne recepty lub zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Opis: Czkawka (singultus) to charakterystyczne skurcze przepony i mięśni oddechowych klatki piersiowej, które mogą występować od 4 do 60 razy na minutę.
• Przyczyna: Gwałtowne skurcze przepony, w wyniku których dochodzi do nagłego, głębokiego wdechu z zamkniętą głośnią – oddech odbija się od niej i powstaje dźwięk czkawki.
• Czynniki wyzwalające: Np. alkohol, gorące lub zimne potrawy i napoje, łapczywe jedzenie, choroby takie jak zapalenia żołądka, przełyku, krtani itp., choroba refluksowa, wrzody i nowotwory.
• Kiedy należy zgłosić się do lekarza? Jeśli czkawka utrzymuje się przez długi czas lub często powraca, należy udać się do lekarza rodzinnego lub ogólnego, aby wykluczyć chorobę jako przyczynę czkawki.
• Diagnoza: Wywiad z pacjentem, badanie fizykalne, w razie potrzeby dalsze badania takie jak RTG, bronchoskopia, badanie krwi itp.
• Leczenie: W większości przypadków czkawka nie wymaga leczenia, ponieważ znika sama. W innych przypadkach pomocne mogą być wskazówki, takie jak wstrzymanie oddechu na krótki czas lub picie wody małymi łykami. W przypadku przewlekłej czkawki lekarz czasami przepisuje leki. Przydatne mogą być również ćwiczenia oddechowe, terapia behawioralna i techniki relaksacyjne.

Czkawka: przyczyny i możliwe choroby

Kiedy pojawia się czkawka, przepona gwałtownie się kurczy. Odruchowo szczelina między strunami głosowymi zamyka się, przez co powietrze nie może się już wydostawać na zewnątrz. Następnie wytwarza się ciśnienie, które zostaje uwolnione z charakterystycznym odgłosem czkawki.

Główną odpowiedzialność za ten odruch przepony ponoszą nerw przeponowy i nerw błędny, które reagują wrażliwie na określone bodźce zewnętrzne. Może to być np. zbyt gorące lub zbyt zimne jedzenie, zbyt szybkie połykanie, alkohol lub nikotyna. Jednakże również pewne choroby mogą wywołać czkawkę poprzez oddziaływanie na wspomniane nerwy lub bezpośrednio na przeponę.

Jeśli czkawka trwa dłużej niż dwa dni, nazywa się ją czkawką przewlekłą. Często nie udaje się ustalić przyczyny występowania takiego stanu.

Najczęstsze przyczyny czkawki

• pospieszne jedzenie i połykanie,
• przepełniony żołądek,
• gorące lub zimne jedzenie lub napoje,
• napoje gazowane,
• alkohol,
• nikotyna,
• stres, podniecenie, napięcie lub niepokój,
• depresja,
• ciąża, kiedy zarodek naciska na przeponę,
• operacje brzucha, gdzie nerwy są podrażnione lub naruszone,
• gastroskopia, która podrażnia krtań i nerwy w krtani,
• niektóre leki, np. środki znieczulające, uspokajające, preparaty kortyzonu lub leki przeciwpadaczkowe.

Choroby jako przyczyny czkawki

• zapalenie przewodu pokarmowego,
• zapalenie błony śluzowej żołądka,
• zapalenie trzustki,
• zapalenie przełyku,
• zapalenie krtani,
• zapalenie gardła,
• zapalenie opłucnej,
• zapalenie osierdzia,
• zapalenie mózgu,
• zapalenie opon mózgowych,
• choroba refluksowa (przewlekła zgaga),
• uszkodzenie przepony (np. przepuklina rozworu przełykowego),
• wrzód żołądka,
• uraz czaszkowo-mózgowy lub krwotok mózgowy, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe,
• nadczynność tarczycy,
• choroby wątroby,
• cukrzyca lub inne zaburzenia metaboliczne,
• zawał serca,
• udar mózgu,
• niewydolność nerek lub zaburzenia czynności nerek,
• stwardnienie rozsiane,
• nowotwór przełyku, żołądka, płuc, prostaty, mózgu lub ucha albo gardła,
• powiększone węzły chłonne (brzuch/piersi).

Chorobowe przyczyny uporczywej lub przewlekłej czkawki

Trwała lub nawracająca czkawka często rozwija się bez uchwytnej przyczyny. Czasami jednak odpowiedzialne są za to pewne choroby. Dotykają one górnych części układu pokarmowego, tj. przełyku, żołądka i jelita cienkiego. Tutaj stany zapalne, obrzęki lub narośla mogą podrażniać nerwy i przeponę, a także utrudniać przepływ powietrza. Pewną rolę odgrywają również choroby metaboliczne i hormonalne. Wreszcie: zaburzenia nerwowe, które bezpośrednio wpływają na przebieg nerwu przeponowego i nerwu błędnego, są możliwymi przyczynami. Podobnie uszkodzenie nerwów w mózgu może wpływać na funkcjonowanie tych nerwów poprzez różne połączenia. Wraz z wybuchem epidemii wirusa Ebola w niektórych krajach afrykańskich okazało się, że w przebiegu tej choroby zakaźnej często dochodzi do rozwoju czkawki, która utrzymuje się przez kilka dni.

We wszystkich tych chorobach na pierwszy plan wysuwają się jednak zwykle inne objawy główne; czkawka występuje jedynie jako dodatkowy objaw choroby. Czasami czkawka jest również zbliżony do bekania powietrzem (ang. „belching”, medycznie ructus, eructation).  Jednak w bekaniu powietrzem biorą udział także inne mechanizmy. Jest to objaw samoistny.

• Choroby układu trawiennego: Choroba refluksowa (nieprawidłowy refluks treści żołądkowej do przełyku) – główne objawy to zgaga z bólem za mostkiem, cofanie się kwasu żołądkowego lub resztek pokarmu, często także trudności z połykaniem, czkawka, nieświeży oddech, problemy stomatologiczne, poranny kaszel, chrypka, czasami ból w nadbrzuszu. Jedną z innych możliwych przyczyn jest przepuklina rozworu przełykowego.
• Choroby krtani i przełyku: Stały refluks kwasu żołądkowego, jak również infekcje spowodowane przez grzyby i wirusy mogą powodować stan zapalny w przełyku i otaczającej go tkance, czasami podrażniając nerw przeponowy. Trudności w połykaniu, ból za mostkiem i w nadbrzuszu oraz zgaga to typowe dolegliwości. Towarzyszy temu czasami uczucie ucisku w gardle, czasami także czkawka, wymioty i biegunka.

Uchyłki przełyku prowadzą do trudności w połykaniu, zgagi, cofania się resztek pokarmu i nieświeżego oddechu. W zależności od ich umiejscowienia mogą one również podrażniać głośnię i przeponę, podobnie jak zapalenie gardła i krtani. Może to czasami powodować czkawkę.

• Choroby przewodu pokarmowego: Zapalenie żołądka i jelit, wywołane zwykle przez zakażenia wirusami lub bakteriami, objawia się głównie biegunką, wymiotami, bólami brzucha. Możliwe są problemy z oddychaniem, objawy grypopodobne z gorączką i bólem kończyn, w zależności od rodzaju infekcji, czasem także nasilona czkawka.

Czasami czkawka, oprócz częstego odbijania się, dokucza również osobom, które cierpią na zapalenie błony śluzowej żołądka (gastritis). Jednak ból brzucha, mdłości i uczucie pełności są typowe dla ostrego zapalenia. 

Zaburzenia metaboliczne i hormonalne

• Choroby wątroby i dróg żółciowych: Zapalenia wątroby, takie jak zapalenie wątroby typu A lub inne formy zapalenia wątroby również znajdują się na liście możliwych patologicznych przyczyn częstej czkawki. 

Ropień w jamie brzusznej poniżej przepony (ropień podprzeponowy), na przykład jako rzadkie powikłanie ostrego lub przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych, czasami również prowadzi do nasilenia czkawki.

Utrzymująca się czkawka może również wskazywać na potencjalnie niebezpieczne wybrzuszenie w ścianie aorty brzusznej (tętniak aorty).

• Cukrzyca: W przebiegu cukrzycy może dojść m.in. do uszkodzenia nerwów, zwłaszcza jeśli poziom cukru we krwi jest stale podwyższony. Prowadzi to do różnych zaburzeń czynnościowych, takich jak trawienie czy opróżnianie żołądka. Częsta czkawka może wtedy wystąpić w związku z patologicznymi bodźcami nerwowymi w okolicy nerwu błędnego lub przeponowego.
• Zaburzenia nerek, niedobór minerałów: Zatrucie moczem może również podrażnić działanie nerwu przeponowego i w ten sposób wywołać czkawkę. Jest to możliwe w niewydolności nerek, gdy substancje, które są normalnie wydalane przez nerki, gromadzą się we krwi. Mogą one prowadzić do objawów zatrucia na wielu poziomach.

Skurcze mięśni, które czasami dotykają również mięśni przepony, występują częściej, gdy organizmowi brakuje minerałów. Niedobory minerałów takich jak sód, potas czy wapń mogą być spowodowane różnymi chorobami, a czasami przyjmowaniem leków moczopędnych (które wpływają na stężenie sodu i potasu).

• Nadczynność tarczycy: Hormony tarczycy są istotnie zaangażowane w liczne procesy zachodzące w organizmie. Wpływają one między innymi na przemianę materii, trawienie, różne czynności nerwowe, a tym samym również na pracę mięśni. W przypadku nadczynności tarczycy impulsy nerwowe mogą być nadmiernie nasilone. Drżenie, wewnętrzny niepokój, ale także osłabienie mięśni (brak siły) są tego wyrazem. Wzmożona czkawka może być również uciążliwa dla osób dotkniętych tą chorobą. 

Niedobór jodu jest najczęstszą przyczyną powiększenia tarczycy. Tak zwanym wolom tarczycowym towarzyszy obrzęk gardła, uczucie ucisku, trudności w połykaniu, chrypka, czasem problemy z oddychaniem i czkawka.

Choroby mózgu

Jeśli aktywność nerwowa w mózgu jest zaburzona lub uszkodzona, często ma to również wpływ na autonomiczne impulsy nerwowe. W zależności od tego, w którym miejscu w mózgu dochodzi do zaburzeń, dochodzi również do uszkodzenia nerwu błędnego i nerwu przeponowego. Rolę odgrywają tu urazy i stany zapalne w obszarze pnia mózgu, części mózgu, z której wychodzi nerw błędny jako dziesiąty nerw czaszkowy. Obrzęk mózgu lub guzy mogą również powodować zakłócenia w funkcjonowaniu odpowiednich włókien nerwowych.

• Zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu: Typowymi objawami są tutaj objawy grypopodobne z wysoką gorączką, silnym bólem głowy i bólem kończyn, jak również sztywność karku. Możliwe są również skurcze, zawroty głowy i utrata słuchu. Procesy zapalne dotyczą niekiedy również nerwu błędnego i jego gałęzi.
• Zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe: Po urazach głowy, zapaleniu, krwawieniu lub z powodu guzów, objętość mózgu i ciśnienie w czaszce może wzrosnąć. Pojawiają się wtedy bóle głowy, nudności, wymioty, zmęczenie, problemy z pamięcią, zaburzenia widzenia, zawroty głowy i inne dolegliwości, często występuje również czkawka.
• Udar mózgu: Jednostronny paraliż, szczególnie w ramieniu, opadające kąciki ust, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, zawroty głowy, silne bóle głowy i szyi należą do alarmujących objawów udaru mózgu. W takim przypadku ważna jest natychmiastowa reakcja i wezwanie pomocy medycznej, nawet jeśli wystąpią tylko niektóre z objawów. 

Czkawka może wystąpić razem z zaburzeniami połykania w wyniku udaru. Oprócz silnych bólów głowy, czkawka jest czasami oznaką, że obrzęk mózgu rozwinął się jako powikłanie udaru mózgu.

• Stwardnienie rozsiane: Czkawka czasami występuje w stwardnieniu rozsianym (MS). Ta przewlekła choroba zapalna układu nerwowego w mózgu i rdzeniu kręgowym często atakuje drogi nerwowe, które przekazują impulsy do mięśni. Pierwsze objawy to przede wszystkim zaburzenia widzenia, mrowienie i drętwienie rąk i nóg, osłabienie mięśni, zawroty głowy i problemy z utrzymaniem równowagi.
• Zespół Devica (Neuromyelitis optica – NMO): Ta rzadka choroba centralnego układu nerwowego ma podłoże autoimmunologiczne, tzn. jest spowodowana niewłaściwie ukierunkowaną obroną immunologiczną. Powoduje obraz kliniczny podobny do stwardnienia rozsianego, ale o cięższym przebiegu. Dotyczy to w szczególności zapalenia nerwu wzrokowego i rdzenia kręgowego. Objawy występują zwykle w ciężkich epizodach choroby. Typowe są zaburzenia widzenia, osłabienie mięśni rąk i nóg oraz problemy z kontrolowaniem pęcherza i jelit. Charakterystyczna może być również czkawka i wymioty. Wykrycie określonego przeciwciała we krwi potwierdza diagnozę i odróżnienie zespołu Devica od stwardnienia rozsianego.

Narośla i guzy

• Guzy w uchu i okolicznych strukturach mózgu, w szyi: Narośla w okolicy ucha i szyi lub wady rozwojowe, takie jak torbiele szyi, mogą podrażniać włókna nerwowe, które są połączone z nerwem błędnym lub wychodzą z niego. Zaburzenia te czasami wpływają również na funkcjonowanie przepony.
• Guzy w klatce piersiowej i jamie brzusznej: W zależności od lokalizacji guzy i rozrosty czasami bezpośrednio wpływają na przeponę i nerw przeponowy, zwłaszcza jeśli rozwijają się w jamie brzusznej. Czkawka może czasami występować oprócz innych typowych objawów raka przełyku lub oskrzeli.

Kiedy dochodzi do przebicia takich guzów, czasami następuje stan zapalny śródpiersia. Jest to przestrzeń, w której znajduje się przełyk, tchawica, naczynia w pobliżu serca i serce. Przebiega tu nerw przeponowy, a przepona graniczy ze śródpiersiem ku dołowi. Objawy zapalenia śródpiersia, które jest bardzo poważnym schorzeniem, to występuje gorączka, zmęczenie, przyspieszony oddech, szybkie tętno, kaszel, ból za mostkiem, a także trudności w przełykaniu i czkawka.

• Nowotwory mózgu, również przerzuty innych nowotworów: Niektóre guzy na pniu mózgu naciskają na nerw błędny, który stamtąd się wyprowadza. Dotyczy to również guzów na rdzeniu kręgowym, w miejscach, gdzie przebiegają odpowiednie przewody nerwowe. Jest to jedna z przyczyn uporczywej czkawki.
• Powiększone węzły chłonne w klatce piersiowej i jamie brzusznej: Węzły chłonne są częścią układu limfatycznego, który odgrywa ważną rolę w systemie obronnym organizmu. Jeśli system immunologiczny nie działa prawidłowo, węzły chłonne mogą puchnąć w różnych miejscach. Przyczynami tego są np. infekcje lub choroby układu limfatycznego, chłoniaki.  Chore węzły chłonne w klatce piersiowej i jamie brzusznej czasami również uciskają na nerw przeponowy. Możliwe objawy to kaszel, chrypka, czkawka, obrzęk gardła, trudności w połykaniu i problemy trawienne.

Konsekwencje interwencji chirurgicznych

• W celu przeprowadzenia różnych zabiegów chirurgicznych, np. na tchawicy lub w celu znieczulenia, lekarze przeprowadzają intubację. Może to powodować podrażnienie, które wpływa również na nerw przeponowy. Czkawka jest możliwą tego konsekwencją. 
• Dotyczy to również pewnych metod diagnostycznych, takich jak gastroskopia.
• Niektóre procedury lub pozycje przyjmowane w czasie zabiegów chirurgicznych, takie jak zginanie szyi do tyłu podczas operacji szyi, mogą nadmiernie rozciągać podstawę nerwu przeponowego. W tym przypadku czkawka świadczy o zaburzeniu czynnościowym nerwu.

Leki

Ludzie, którzy biorą leki, wpływające na autonomiczny układ nerwowy, metabolizm i funkcje mięśni czasami mogą spowodować czkawkę. Leki, które mają działanie wywołujące czkawkę, to m.in.:

• niektóre środki znieczulające i leki przeciwpadaczkowe (antyepileptyki), w tym barbiturany, które obecnie jednak nie są już prawie stosowane,
• leki nasenne i uspokajające z grupy benzodiazepin, jak również leki przeciwlękowe, takie jak buspiron,
• niektóre leki stosowane w chorobie Parkinsona,
• neuroleptyki (leki na psychozy),
• leki chemioterapeutyczne,
• preparaty kortyzonu (glikokortykoidy) i inne leki, które np. sprzyjają zapaleniu przełyku lub zmianom zapalnym w przewodzie pokarmowym.

UWAGA: Jeśli masz wrażenie, że częściej dostajesz czkawki podczas przyjmowania leku, porozmawiaj o tym z lekarzem.  Nie należy samodzielnie przerywać stosowania leku przepisanego przez lekarza i nie należy zmieniać dawki bez konsultacji z lekarzem.

Przyczyny psychiczne

• F jak „face”: Należy poprosić pacjenta o uśmiech. Jeśli twarz jest zniekształcona po jednej stronie, wskazuje to na niedowład połowiczy spowodowany udarem.
• A jak „arms”: Należy poprosić pacjenta, aby jednocześnie wyciągnął ramiona do przodu i odwrócił dłonie do góry. Jeśli ma z tym problemy, prawdopodobnie ma niepełny paraliż jednej połowy ciała spowodowany udarem.
• S jak „speak”: Należy poprosić pacjenta o powtórzenie prostego zdania. Jeśli nie jest w stanie tego zrobić lub jeśli jego głos brzmi niewyraźnie, prawdopodobnie w wyniku udaru doszło do zaburzeń mowy.
• T jak „time”: Natychmiast wezwać lekarza pogotowia!

• Czasami czynniki psychiczne, takie jak strach, ekscytacja, niepokój lub nadpobudliwość, mogą wywołać ostrą czkawkę. Choroby psychiczne, takie jak depresja, patologiczne lęki lub zaburzenia dysocjacyjne (nerwica histeryczna) tylko bardzo rzadko są przyczyną przewlekłej czkawki.
• Z drugiej strony przewlekła czkawka o nieznanej lub fizycznej przyczynie czasami stresuje dotkniętą nią osobę do tego stopnia, że rozwija się u niej depresja lub inne problemy psychiczne.

Czkawka u dzieci

Czkawka dotyczy nie tylko dorosłych. Mogą ją mieć również niemowlęta i małe dzieci. Często cierpią na nią nawet częściej niż nastolatki i dorośli. Nawet w łonie matki nienarodzone dzieci mogą mieć czkawkę, którą matki czasami odczuwają.

Dlaczego tak się dzieje, nie zostało jednoznacznie wyjaśnione. Niektórzy badacze przypuszczają, że czkawka u niemowląt zapobiega przedostawaniu się wody lub pokarmu do ich płuc – byłby to zatem swojego rodzaju odruch ochronny. Według innej teorii czkawka u niemowląt trenuje układ oddechowy przed i po urodzeniu. Inne wyjaśnienie zakłada, że czkawka pomaga usunąć powietrze z żołądka dziecka, aby ułatwić mu przyjmowanie mleka.

Czy czkawka u nienarodzonego dziecka jest nieszkodliwa?

Czkawka z reguły nie jest niebezpieczna, a nawet ma sens, ponieważ dziecko poprzez drgania przygotowuje się do samodzielnego oddychania. Dzieje się tak dlatego, że czkawka ćwiczy mięśnie przepony i klatki piersiowej, które są niezbędne do samodzielnego oddychania.

W bardzo rzadkich przypadkach przyczyną może być jednak niedobór tlenu. Pomocna będzie rozmowa z położną lub lekarzem. Badanie USG może ustalić, że to naprawdę tylko czkawka i wszystko jest w porządku.

Choroby, których objawem jest czkawka

Czkawka może być objawem towarzyszącym następującym schorzeniom:

• achalazja,
• alkoholizm,
• zatrucie alkoholem,
• zespół Korsakowa,
• wrzód żołądka,
• zapalenie żołądka,
• choroba refluksowa,
• encefalopatia Wernicke’a.

Co pomaga w walce z czkawką?

Czkawka zwykle ustępuje samoistnie. Istnieje wiele porad na temat tego, co można zrobić samemu, gdy masz czkawkę: wypić szklankę wody, włożyć do ust łyżkę octu z cukrem i powoli przełykać albo dać się przestraszyć – porady i domowe sposoby na czkawkę są różnorodne i pełne śmiałych pomysłów. I właściwie żadne z nich nie mają podstaw naukowych. Niemniej jednak mogą one pomóc w uspokojeniu oddechu i rozluźnieniu napiętej przepony.

Na przykład kiedy pijesz szklankę wody małymi łykami, automatycznie wstrzymujesz oddech. To samo dotyczy picia octu z cukrem. Inne wskazówki dotyczące przeciwdziałania czkawce to wystawianie języka na zewnątrz lub zwijanie go do tyłu na czas zaczerpnięcia kilku oddechów. Dzięki temu oddech przebiega w większym stopniu przez część brzuszną i uspokaja się. Skurcz przepony może w wyniku tego ustąpić.

Taka regulacja oddechu może być również osiągnięta poprzez wstrzymanie oddechu lub oddychanie do torebki. Technika ta zwiększa stężenie dwutlenku węgla (CO2) we krwi, co wywołuje głębokie, bardziej równomierne oddychanie. Trzeba jednak uważać, bo może to szybko doprowadzić do problemów z krążeniem, a nawet utraty przytomności!

Tzw. próba Vasalvy, która również zmniejsza nacisk na uszy, czasami pomaga w walce z czkawką: zatykając nos, zamknij usta, a następnie napnij mięśnie oddechowe, tak jakbyś robił wydech.

Ciśnienie powoduje wybrzuszenie się błony bębenkowej na zewnątrz i uciskanie jamy klatki piersiowej. Utrzymuj takie ciśnienie przez około 10-15 sekund. Również w tym przypadku nie należy przesadzać z naciskiem i czasem trwania ćwiczenia.

Jeśli często reagujesz czkawką na zimne, gorące lub pikantne potrawy i napoje, nie musisz koniecznie całkowicie z nich rezygnować. Zamiast tego należy zwrócić szczególną uwagę na spokojne i równomierne oddychanie podczas jedzenia i picia. Należy również siedzieć w pozycji zrelaksowanej i wyprostowanej.

Co pomaga na przewlekłą czkawkę?

Jeśli przewlekła czkawka jest spowodowana chorobą, lekarz najpierw ją leczy, na przykład za pomocą leków. Może przepisać na przykład leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego (inhibitory pompy protonowej), aby zwalczać zgagę. W innych przypadkach pacjent może otrzymywać leki zwiotczające mięśnie (baklofen), leki przeciw nudnościom (domperidon) lub leki wspomagające pracę przewodu pokarmowego (tzw. prokinetyki).

Niektórym pacjentom mogą również pomóc niektóre leki przeciwpadaczkowe, takie jak gabapentyna lub karbamazepina. W zależności od przyczyny czkawki lekarz może zalecić również leki uspokajające, neuroleptyczne lub np. produkty z marihuany.

Czkawka przewlekła występująca bez uchwytnej przyczyny (czkawka idiopatyczna) może być również, do pewnego stopnia, leczona farmakologicznie.

Alternatywą lub uzupełnieniem dla leków może być trening oddechowy lub terapia behawioralna. Na tego typu zajęciach osoby dotknięte czkawką uczą się, jak jej zapobiegać, a także jak zachowywać się w przypadku wystąpienia czkawki. Temu samemu celowi służą również różne techniki relaksacyjne, dzięki którym można ponownie uspokoić wymykającą się spod kontroli przeponę.

Czkawka: kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Czkawka zazwyczaj nie jest niebezpieczna dla zdrowia. Jeśli jednak utrzymuje się przez dłuższy czas, może być niezwykle stresująca dla osób nią dotkniętych. U wielu osób pojawiają się wtedy zaburzenia snu, depresja lub utrata wagi. Ponadto długotrwała lub często powtarzająca się czkawka może wskazywać na inną, ukrytą chorobę. Dlatego, należy skonsultować się z lekarzem, jeśli czkawka występuje regularnie lub przez ponad 48 godzin – innymi słowy: jeśli czkawka jest przewlekła.

UWAGA: Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem pogotowia, jeśli oprócz czkawki wystąpią inne objawy, takie jak bóle głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, objawy paraliżu, nudności lub zawroty głowy. Może to być udar mózgu, który musi być natychmiast leczony!

Czkawka: co robi lekarz?

W przypadku przewlekłej lub częstej czkawki pierwszym miejscem, do którego należy się udać, jest lekarz pierwszego kontaktu. Lekarz najpierw przeprowadzi z pacjentem wywiad medyczny, aby uzyskać bardziej szczegółowy obraz objawów i możliwych przyczyn. Możliwe pytania lekarza to:

• Kiedy wystąpiła czkawka?
• Jak długo trwały lub jak szybko powróciły objawy?
• Jak przebiegała czkawka, jak bardzo gwałtowna była?
• Czy występowało także odbijanie?
• Czy istnieją jakieś typowe czynniki wywołujące czkawkę, takie jak zimne jedzenie, łapczywe pochłanianie jedzenie, alkohol lub papierosy?
• Czy pacjent cierpi obecnie z powodu stresu lub innych obciążeń psychicznych?
• Czy pacjent przyjmuje jakieś leki? Jeśli tak, to jakie i jak często?

Po zebraniu wywiadu lekarz przeprowadza badanie fizykalne. Jest on szczególnie zainteresowany brzuchem i klatką piersiową, gardłem i sercem, osłuchuje płuca, sprawdza sposób oddychania i bada system nerwowy, łącznie z odruchami.

Już to czasem prowadzi do pewnych przypuszczeń na temat tego, co wywołuje czkawkę. Aby potwierdzić diagnozę, lekarz może przeprowadzić dalsze badania lub skierować pacjenta do specjalisty, np. internisty, gastroenterologa, neurologa lub endokrynologa. Dalsze badania zależą od podejrzenia konkretnej choroby. Możliwe badania dodatkowe obejmują:

• pomiar pH lub próba leczenia inhibitorami kwasu w przypadku podejrzenia refluksu,
• badanie przełyku i żołądka (gastroskopia) w celu wykluczenia m.in. choroby refluksowej lub wrzodów żołądka,
• badanie ultrasonograficzne szyi i jamy brzusznej,
• zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej i jamy brzusznej,
• badanie funkcji oddechowych w celu sprawdzenia nieprawidłowości w pracy mięśni oddechowych, zwłaszcza przepony, oraz sprawdzenia aktywności płuc,
• bronchoskopia (badanie oskrzeli),
• badanie krwi pod kątem markerów stanu zapalnego i ewentualnych nieprawidłowości,
• elektrokardiografia (EKG) i ultrasonografia serca (echokardiografia), jeśli w grę może wchodzić chore serce,
• tomografia komputerowa (CT) szyi i klatki piersiowej,
• pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (nakłucie lędźwiowe), jeśli podejrzewa się zapalenie nerwów lub opon mózgowych,
• elektroencefalografia (EEG), jeśli podejrzewa się zaburzenia układu nerwowego,
• obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) lub tomografii komputerowej (CT), jeśli podejrzewa się uszkodzenie nerwów,
• USG naczyń krwionośnych w przypadku ewentualnego zawału serca lub udaru mózgu.

Jeśli nie można znaleźć konkretnej przyczyny występowania czkawki, lekarz mówi o czkawce przewlekłej idiopatycznej. Jest to jednak dość rzadkie zjawisko.

Pytania i odpowiedzi

Kiedy ustępuje czkawka?

Czkawka zwykle trwa tylko kilka minut, a potem sama znika. Możesz jednak pomóc sobie, rozluźniając przeponę. Wstrzymaj oddech. Wdychaj jak najwięcej powietrza, a następnie przytrzymaj je przez kilka sekund w płucach.

Jakie leki pomagają w walce z czkawką?

Czkawka bez znanej przyczyny jest najpierw leczona omeprazolem. Jeśli czkawka utrzymuje się, łączy się je z baklofenem i, jeśli to konieczne, z gabapentyną. Wcześniej często stosowana była potrójna kombinacja cyzaprydu, omeprazolu i baklofenu.

Jaka częstotliwość występowania czkawki jest normalna?

Krótkie epizody czkawki (trwające kilka minut) są bardzo częste. Czasami czkawka utrzymuje się przez jakiś czas, nawet u zdrowych osób. Niekiedy jednak czkawka może trwać dłużej niż 2 dni, a nawet dłużej niż 1 miesiąc. Te dłuższe epizody nazywane są przewlekłą czkawką.

Jak długo trwała najdłuższa czkawka na świecie?

Według doniesień prasowych osobą z najdłużej utrzymującą się czkawką był Charles Osborne. Ten Amerykanin podobno cierpiał na to zjawisko przez 69 lat. Musiał odruch czkawki co półtorej sekundy – a mimo to dożył wieku 93 lat.

Przeczytaj także o:

Ból nerki objawy – jak sobie radzić i co robić przy bólu nerek?

Ból karku – przyczyny i leczenie bólu karku.

Tabletki na drogi moczowe

Ból głowy z przodu – czego jest objawem i jak sobie z nim radzić?

Biegunka i gorączka – co mogą oznaczać te objawy?

Źródła

• The Merck Manual. Objawy kliniczne. Praktyczny przewodnik diagnostyki i terapii. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010.
• Howes, D. (2012). „Hiccups: A new explanation for the mysterious reflex”. BioEssays. 34.
• Lauterbach, E. C. (1999). „Hiccup and apparent myoclonus after hydrocodone: review of the opiate-related hiccup and myoclonus literature”. Clinical Neuropharmacology. 22.