Udar mózgu

Udar mózgu (apopleksja, apopleksja mózgowa) jest nagłym zaburzeniem krążenia w mózgu. Musi być jak najszybciej leczona przez lekarza! W przeciwnym razie umiera tak wiele komórek mózgowych, że pacjent doznaje trwałych uszkodzeń, takich jak paraliż lub zaburzenia mowy, a nawet umiera.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku udaru mózgu? 

Jeśli wystąpią objawy udaru, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Specjalista TELEMDI w trakcie wideokonsultacji szybko oceni Twoje objawy i podejmie decyzję o dalszych działaniach.

Podstawowe informacje

• Co to jest udar mózgu? Nagłe zaburzenie krążenia krwi w mózgu.
• Ważne objawy: Ostre osłabienie mięśni, uczucie paraliżu i drętwienia w jednej połowie ciała, nagłe zaburzenia widzenia i mowy, ostre i bardzo silne bóle głowy, ostre zawroty głowy, zaburzenia mowy itp.
• Przyczyny: Zmniejszony przepływ krwi w mózgu, zwykle z powodu zakrzepu krwi (udar niedokrwienny), rzadziej z powodu krwotoku mózgowego (udar krwotoczny).
• Test FAST: Należy poprosić pacjenta o uśmiechnięcie się (F jak face), podniesienie obu ramion w tym samym czasie (A jak arms) i powtórzenie prostego zdania (S jak speak). Jeśli ma on problemy z wykonaniem tych czynności, prawdopodobnie jest to udar mózgu i należy szybko powiadomić lekarza pogotowia (T jak time).
• Pierwsza pomoc: Wezwać lekarza pogotowia ratunkowego (tel. 112), uspokoić pacjenta, rozluźnić krępujące ubranie, unieść górną część ciała (jeśli pacjent jest przytomny), utrzymywać pacjenta w pozycji leżącej (jeśli jest nieprzytomny), reanimować (jeśli nie można stwierdzić tętna/oddechu).
• Leczenie: Stabilizacja i monitorowanie funkcji życiowych, dalsze działania w zależności od przyczyny udaru (usunięcie skrzepu krwi za pomocą leków lub cewnika, operacja w przypadku rozległego krwotoku mózgowego itp.), leczenie powikłań (napady padaczkowe, wzrost ciśnienia śródczaszkowego itp.).

Udar mózgu – opis

Udar mózgu jest nagłym zaburzeniem krążenia krwi w mózgu. Nazywany jest również apopleksją, udarem, urazem mózgu, urazem apoplektycznym lub urazem mózgu.

Ostre zaburzenie krążenia mózgowego powoduje, że komórki mózgu otrzymują zbyt mało tlenu i substancji odżywczych. W rezultacie obumierają. Może to prowadzić do zaburzeń funkcji mózgu, takich jak drętwienie, paraliż, problemy z mową lub widzeniem. Przy szybkim leczeniu zaburzenia mogą z czasem ponownie zniknąć, w innych przypadkach pozostają na stałe. Ciężki udar mózgu może być również śmiertelny.

Udar – częstość występowania

Co roku w Polsce około 90 tysięcy osób doznaje udaru mózgu. Choroba dotyczy głównie osób starszych. Ponieważ ich udział w populacji stale wzrasta, liczba pacjentów z udarem również będzie rosła.

Osoby, które miały już udar, są bardziej narażone na ryzyko wystąpienia kolejnego udaru. Na przykład około 40 na 100 osób, które przeżyły już udar, będzie miało kolejny w ciągu dziesięciu lat. Ryzyko innych chorób układu krążenia (takich jak zawał serca) jest również zwiększone u pacjentów po udarze.

Udar mózgu u dzieci

Chociaż udar mózgu zwykle dotyka osoby starsze, może wystąpić również w młodym wieku. Nawet nienarodzone dzieci w łonie matki mogą doznać udaru. Możliwe przyczyny to zaburzenia krzepnięcia, choroby serca i naczyń krwionośnych. Czasami choroba zakaźna również może wywołać udar mózgu u dzieci.

Udar mózgu wśród dzieci i młodzieży jest stwierdzany rocznie u około 0,6% tej grupy wiekowej. Eksperci podejrzewają jednak, że rzeczywista liczba jest znacznie wyższa, ponieważ diagnoza udaru jest trudniejsza do postawienia u dzieci. Powodem jest to, że dojrzewanie mózgu nie jest jeszcze zakończone i dlatego udar u dzieci często staje się zauważalny dopiero po miesiącach lub nawet latach. Na przykład niedowład połowiczy (hemipareza) u noworodków jest zauważalny dopiero po około sześciu miesiącach życia.

Udar mózgu – objawy

Objawy udaru zależą od tego, który region mózgu został dotknięty i jak ciężki jest przebieg udaru. Bardzo często występuje silne osłabienie, drętwienie i uczucie paraliżu po jednej stronie ciała. Można to rozpoznać np. po tym, że kącik ust i powieka po jednej stronie opadają lub pacjent nie może już poruszać ręką. Lewa strona ciała jest dotknięta, gdy udar występuje w prawej części mózgu, i odwrotnie. Jeśli pacjent jest całkowicie sparaliżowany, oznacza to udar w pniu mózgu.

Nagłe zaburzenia widzenia są również częstym objawem udaru. Osoby dotknięte chorobą zgłaszają, że widzą na przykład tylko niewyraźnie lub widzą podwójne obrazy. Nagła tymczasowa utrata wzroku w jednym oku może również wskazywać na udar mózgu. Z powodu ostrych zaburzeń widzenia osoba dotknięta tym schorzeniem może upaść lub podczas jazdy samochodem spowodować wypadek.

Ostre zaburzenie mowy może być również oznaką udaru mózgu. Niektórzy pacjenci nagle mówią w sposób niewyraźny lub bełkotliwy, przekręcają litery lub nie mogą już w ogóle mówić. Często pacjenci po udarze nie rozumieją już, co się do nich mówi. Jest to tak zwane zaburzenie rozumienia mowy.

Innymi możliwymi objawami udaru mogą być nagłe zawroty głowy i bardzo silne bóle głowy.

Opis możliwych objawów udaru mózgu:

• Paraliż, drętwienie: Częstym objawem udaru jest ostre uczucie osłabienia, paraliżu lub drętwienia po jednej stronie ciała. Typowe objawy to opadający kącik ust, sparaliżowana ręka lub stopa, która nagle zasypia. Jeśli dotknięta jest lewa strona ciała, wskazuje to na udar w prawej części mózgu. Z drugiej strony – jeśli prawa strona ciała wykazuje objawy udaru, takie jak drętwienie lub paraliż, wskazuje to na udar lewostronny.

Jeśli wszystkie cztery kończyny są sparaliżowane (tetrapareza), wskazuje to na tzw. zakrzepicę tętnicy podstawnej. Jest to zamknięcie tętnicy podstawnej w pniu mózgu. To naczynie mózgowe powstaje z połączenia dwóch tętnic kręgowych. Zakrzepica tętnicy podstawnej jest formą zawału pnia mózgu.

• Zaburzenia widzenia: Objawy udaru często dotyczą również oczu: podwójne widzenie, niewyraźne widzenie i tymczasowa utrata wzroku w jednym oku mogą być objawami udaru, jeśli wystąpią dość nagle. Często występuje również nagła połowiczna utrata wzroku. Pole widzenia to część otoczenia, którą można zobaczyć bez poruszania oczami lub głową. Jeśli część tego pola widzenia – na przykład lewa strona – nagle przestanie działać, może to łatwo doprowadzić do upadku lub wypadku, ponieważ osoba dotknięta chorobą nie widzi pojazdu nadjeżdżającego z lewej strony.
• Zaburzenia mowy i rozumienia języka: Nagłe zaburzenia mowy są kolejnym możliwym objawem udaru. Mogą one mieć różny stopień nasilenia. Na przykład łagodny udar mózgu może powodować objawy takie jak przerywanie, urywana mowa. Niektórzy cierpiący nagle przekręcają sylaby, używają niewłaściwych liter lub mówią w sposób niewyraźny lub chaotyczny. W ciężkich przypadkach pacjent po udarze może nie być w stanie w ogóle mówić.

Gwałtowna utrata zdolności rozumienia mowy może być również oznaką udaru. Osoba dotknięta chorobą nagle przestaje rozumieć (tzn. pojmować), co się do niej mówi.

• Zawroty głowy: Nagłe zawroty głowy z niestabilnym chodem są również jednym z możliwych objawów udaru. Niektórzy z dotkniętych tym problemem odbierają to jako wirujące zawroty głowy. Oznacza to, że czują się oni jak na karuzeli. Inni doświadczają oszałamiających zawrotów głowy; ziemia wydaje się kołysać, jak gdyby byli na statku, na wzburzonym morzu. Uczucie gwałtownego spadania jest również możliwym objawem udaru mózgu.

Zawrotom głowy mogą towarzyszyć takie objawy jak problemy z równowagą i utrata koordynacji.

• Bardzo silny ból głowy: Jeśli nagle pojawi się bardzo silny ból głowy, którego nasilenie jest zupełnie niespotykane i nieznane dla danej osoby, może to być również spowodowane udarem. Bólowi często towarzyszą nudności i wymioty.

Dwie formy udaru – te same objawy

Udary mózgu występują zazwyczaj wtedy, gdy jakiś obszar mózgu nagle cierpi na brak dopływu krwi (udar niedokrwienny). Przyczyną jest zazwyczaj zakrzep krwi, który blokuje naczynie w mózgu. W innych przypadkach apopleksja jest spowodowana wylewem krwi do mózgu (udar krwotoczny).

Jednak obie te formy udaru (jeśli dotknięty jest ten sam obszar mózgu) wywołują takie same objawy. Oznacza to, że w żadnym wypadku nie można stwierdzić, jaki jest typ udaru, patrząc tylko na objawy. W nagłych wypadkach nie ma to jednak znaczenia. Jeśli u kogoś wystąpią możliwe objawy udaru, za każdym razem należy natychmiast powiadomić lekarza pogotowia!

Czy kobiety mają inne objawy udaru mózgu niż mężczyźni?

Kobiety i mężczyźni mogą czasami wykazywać różne objawy udaru mózgu. Oprócz typowych objawów, takich jak paraliż, zaburzenia mowy czy widzenia, u kobiet często występują dodatkowe, rzadsze lub wręcz nietypowe objawy. Należą do nich na przykład: ból kończyn, dezorientacja, nudności, ból w klatce piersiowej, trudności w połykaniu i duszności. Takie dolegliwości często nie są od razu rozpoznawane jako objawy udaru.

Przemijający atak niedokrwienny (TIA – transient ischemic attack) – „miniudar”.

Termin „przemijający atak niedokrwienny” (w skrócie TIA) odnosi się do przejściowego zaburzenia krążenia w mózgu. Jest to wczesny objaw ostrzegawczy przed udarem i czasami nazywany jest miniudarem.

Przemijające ataki niedokrwienne są zwykle powodowane przez drobne skrzepy krwi, które na krótko zaburzają przepływ krwi w naczyniach krwionośnych w mózgu. Osoba dotknięta chorobą zauważa to na przykład poprzez przejściowe problemy z mową lub wzrokiem. Czasami przez krótki czas może wystąpić osłabienie, paraliż lub drętwienie jednej strony ciała. Może również wystąpić chwilowa dezorientacja lub utrata przytomności.

Takie objawy przemijającego ataku niedokrwiennego TIA pojawiają się zawsze nagle i ustępują po kilku minutach lub kilku godzinach. Niemniej jednak należy niezwłocznie udać się do lekarza. Jeśli szybko zostanie podjęta właściwa terapia, często można zapobiec „prawdziwemu” udarowi.

Przemijający atak niedokrwienny – objawy

Przemijający atak niedokrwienny powoduje krótkotrwałe objawy neurologiczne. Rodzaj objawów zależy głównie od obszaru mózgu, który jest dotknięty przejściowym brakiem przepływu krwi. Do najważniejszych objawów należą:

• nagła, jednostronna utrata wzroku (amaurosis fugax),
• połowiczny zanik pola widzenia (hemianopsja) – pole widzenia to obszar otoczenia, który można zobaczyć bez poruszania oczami lub głową,
• widzenie podwójnych obrazów,
• utrata czucia lub niepełny paraliż jednej strony ciała (hemianestezja lub hemipareza),
• niewrażliwość lub niepełne porażenie jednej kończyny lub części kończyny (monoanaestezja lub monopareza),
• zaburzenia mowy (afazja, dyzartria),
• zawroty głowy, dzwonienie w uszach,
• omdlenia,
• jeśli przemijający atak niedokrwienny nie jest leczony, często nawraca. Oznacza to, że ma tendencję do nawrotów.

Przemijający atak niedokrwienny – czas trwania

Przemijający atak niedokrwienny powoduje takie same objawy jak prawdziwy udar – z tą różnicą, że w przypadku TIA szybko one ustępują. Z definicji objawy TIA ustępują najpóźniej po 24 godzinach. U większości pacjentów przemijający atak niedokrwienny trwa nawet krócej niż pół godziny.

Przemijający atak niedokrwienny – co robić?

Przejściowy atak niedokrwienny jest zwiastunem zbliżającego się udaru. Dlatego należy traktować go poważnie! Nawet jeśli zaburzenia widzenia, drętwienie lub paraliż wkrótce ustąpią, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Zbada on pacjenta dokładnie, aby ustalić przyczynę tymczasowego zmniejszenia przepływu krwi. Dzięki odpowiedniemu leczeniu można, w najlepszym przypadku, uniknąć kolejnego przemijającego ataku niedokrwiennego i „prawdziwego” udaru!

Udar mózgu – przyczyny i czynniki ryzyka

Lekarze rozróżniają różne przyczyny udaru. Dwie najczęstsze z nich to zmniejszenie przepływu krwi (udar niedokrwienny) i krwotok mózgowy (udar krwotoczny). W rzadkich przypadkach można zidentyfikować inne przyczyny udaru.

Przyczyna udaru nr 1 – niedostateczny przepływ krwi

Ostre zmniejszenie lub niedostateczny przepływ krwi (niedokrwienie) w pewnych obszarach mózgu jest najczęstszą przyczyną wszystkich udarów. Jest ona odpowiedzialna za około 80 procent wszystkich przypadków udaru mózgu. Lekarze określają to jako udar niedokrwienny lub zawał mózgu.

To, dlaczego brakuje dopływu krwi do pewnych regionów mózgu, może mieć różne przyczyny. Najważniejsze z nich to:

• Zakrzep krwi: Zakrzep krwi może zablokować naczynie krwionośne w mózgu i w ten sposób odciąć dopływ krwi i tlenu do danego obszaru mózgu. Skrzep często tworzy się w sercu (np. przy migotaniu przedsionków) lub w „zwapniałej” tętnicy szyjnej i wraz z prądem krwi dostaje się do mózgu.
• „Zwapnienie naczyń” (arterioskleroza): Naczynia mózgowe lub naczynia zaopatrujące mózg w szyi (np. tętnica szyjna) mogą „zwapnieć” – osady na wewnętrznej ścianie naczynia coraz bardziej zwężają naczynie lub nawet całkowicie je zamykają. Obszar mózgu, który ma być zaopatrywany tą drogą, otrzymuje wtedy zbyt mało krwi i tlenu.

Udar niedokrwienny mózgu może mieć szczególnie poważne konsekwencje, jeśli wystąpi w pniu mózgu (zawał pnia mózgu). Dzieje się tak dlatego, że znajdują się tam ważne ośrodki mózgu, które są odpowiedzialne m.in. za kontrolę oddychania, krążenia i świadomości. Przykładem zawału pnia mózgu jest zakrzepica tętnicy podstawnej, czyli niedrożność tętnicy podstawnej w pniu mózgu: w ciężkich przypadkach powoduje ona całkowity paraliż wszystkich kończyn (tetrapareza) i śpiączkę lub prowadzi bezpośrednio do śmierci.

Przyczyna udaru nr 2: krwotok do mózgu

Krwawienie w obrębie czaszki jest przyczyną około 20 procent wszystkich udarów mózgu. Udary mózgu spowodowane przez krwawienie w mózgu nazywane są również udarami krwotocznymi. Krwawienie może wystąpić w różnych miejscach.

• Krwawienie w mózgu: Naczynie w mózgu nagle pęka i krew przedostaje się do otaczającej tkanki mózgowej. Czynnikiem wywołującym ten tak zwany krwotok śródmózgowy jest zazwyczaj wysokie ciśnienie krwi. Inne choroby, nadużywanie leków i pęknięcie wrodzonej malformacji naczyniowej (takiej jak tętniak) w mózgu może również powodować krwawienie w mózgu. Czasami przyczyna pozostaje niewyjaśniona.
• Krwawienie pomiędzy oponami mózgowymi: W tym przypadku udar jest spowodowany krwawieniem w tzw. przestrzeni podpajęczynówkowej (łac. spatium subarachnoideum). To przestrzeń w kształcie szczeliny pomiędzy oponami środkowymi (pajęczynówka) a oponami wewnętrznymi (opona twarda), która jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Przyczyną takiego krwawienia podpajęczynówkowego jest najczęściej samoistnie pękający tętniak (wrodzona malformacja naczyniowa z wybrzuszeniem ściany naczynia).

Rzadkie przyczyny udaru mózgu

Udary, zwłaszcza u osób młodszych, mogą mieć inne przyczyny niż zmniejszony przepływ krwi lub krwotok mózgowy. U niektórych pacjentów na przykład udar jest spowodowany zapaleniem ścian naczyń krwionośnych (vasculitis). Takie zapalenie naczyń występuje w kontekście chorób autoimmunologicznych, takich jak olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, zapalenie tętnic Takayasu, choroba Behçeta i toczeń rumieniowaty układowy.

Inne, rzadkie przyczyny udarów to zatorowość tłuszczowa i powietrzna, w której krople tłuszczu lub powietrza dostają się do mózgu i blokują naczynie mózgowe, co prowadzi do zawału mózgu. Zator tłuszczowy może wystąpić w przypadku poważnych złamań kości, kiedy bogaty w tłuszcz szpik kostny zostaje wypłukany do krwi. Zatorowość powietrzna może wystąpić jako bardzo rzadkie powikłanie po operacji na otwartym sercu, klatce piersiowej lub szyi.

Wrodzone zaburzenia krzepnięcia i tworzenie się zakrzepów krwi w żyłach należą również do rzadkich przyczyn udaru.

Udar mózgu – czynniki ryzyka

Udary mózgu nie pojawiają się znikąd. Do ich rozwoju może przyczynić się wiele różnych czynników. Na niektóre z tych czynników ryzyka udaru nie można wpłynąć. Jednym z nich jest wiek, bo ryzyko udaru wzrasta wraz z wiekiem. Na genetyczną predyspozycję do wystąpienia udaru również nie mamy wpływu.

Z drugiej jednak strony, istnieje wiele czynników ryzyka, które można ograniczać. Jednym z nich jest wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie tętnicze), które prowadzi do „zwapnienia naczyń” (arteriosklerozy), czyli tworzenia się złogów na wewnętrznej ścianie naczyń. Powoduje to, że naczynia krwionośne stają się coraz węższe. Zwiększa to prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu. Obowiązuje następująca zasada: im poważniejsze jest nadciśnienie tętnicze, tym bardziej prawdopodobne jest wystąpienie udaru.

Palenie tytoniu jest również czynnikiem ryzyka udaru mózgu, któremu można zapobiegać. Im więcej papierosów ktoś pali dziennie i im więcej lat trwa jego „kariera” palacza, tym większe jest ryzyko udaru. Jest ku temu kilka powodów:

• Palenie sprzyja m.in. zwapnieniu naczyń (miażdżycy) i zaburzeniom lipometabolicznym – oba te czynniki są kolejnymi czynnikami ryzyka udaru mózgu. Palenie tytoniu powoduje również zwężenie naczyń krwionośnych. Wynikający z tego wzrost ciśnienia krwi sprzyja wystąpieniu udaru.
• Palenie zmniejsza również ilość tlenu, który może być transportowany przez czerwone krwinki (erytrocyty). W rezultacie tkanki i narządy, w tym mózg, otrzymują mniej tlenu. Mózg mobilizuje wtedy szpik kostny do produkcji większej ilości czerwonych krwinek, które transportują tlen. Jednak wzrost liczby erytrocytów powoduje, że krew „gęstnieje”. Utrudnia to przepływ krwi przez zwężone naczynia.
• Co więcej, palenie zwiększa skłonność krwi do tworzenia się zakrzepów – zwłaszcza dlatego, że płytki krwi stają się bardziej lepkie. Ułatwia to tworzenie się skrzepów krwi, które mogą zablokować naczynie krwionośne. Jeśli dzieje się to w mózgu, skutkuje udarem niedokrwiennym.

Opłaca się więc rzucić palenie. Już pięć lat po rzuceniu palenia ryzyko udaru jest takie samo jak u osób, które nigdy nie paliły.

Inne ważne czynniki ryzyka udaru to:

• Alkohol: Wysokie spożycie alkoholu – regularne lub rzadkie – zwiększa ryzyko udaru. Przede wszystkim wzrasta ryzyko wystąpienia krwotoku mózgowego. Ponadto regularne spożywanie alkoholu stwarza inne zagrożenia dla zdrowia (takie jak możliwość uzależnienia, zwiększone ryzyko zachorowania na raka).
• Nadwaga: Nadwaga zwiększa ryzyko wystąpienia wielu różnych chorób. Należą do nich cukrzyca i wysokie ciśnienie krwi, a także udar mózgu.
• Brak ruchu: Możliwe konsekwencje to otyłość i wysokie ciśnienie krwi. Oba te czynniki sprzyjają udarowi mózgu.
• Zaburzenia lipometaboliczne: Cholesterol LDL (tzw. zły cholesterol) i inne tłuszcze we krwi są częścią złogów, które tworzą się na wewnętrznych ścianach naczyń w miażdżycy tętnic. Wysoki poziom tłuszczu we krwi (np. wysoki poziom cholesterolu) zwiększa zatem ryzyko udaru mózgu poprzez miażdżycę tętnic.
• Cukrzyca uszkadza ściany naczyń krwionośnych, powodując ich pogrubienie. Upośledza to przepływ krwi. Ponadto cukrzyca pogłębia istniejącą już miażdżycę tętnic. Ogólnie rzecz biorąc, diabetycy mają dwa do trzech razy większe ryzyko udaru niż osoby bez cukrzycy.
• Migotanie przedsionków serca: To zaburzenie rytmu serca zwiększa ryzyko udaru, ponieważ w sercu łatwo tworzą się skrzepy krwi. Mogą one być przenoszone przez krwiobieg i zablokować naczynie w mózgu (udar niedokrwienny). Ryzyko to jest jeszcze większe w przypadku występowania innych chorób serca, takich jak choroba wieńcowa (CHD – Coronary Heart Disease) lub niewydolność serca.
• Inne choroby układu sercowo-naczyniowego: Inne choroby układu sercowo-naczyniowego, takie jak tzw. noga palacza i impotencja (zaburzenia erekcji) również zwiększają ryzyko udaru.
• Zwężenie tętnicy szyjnej (stenoza szyjna): Jest to zwykle spowodowane zwapnieniem naczyń (miażdżyca) i często przez długi czas nie powoduje żadnych objawów. Możliwym wczesnym objawem jest TIA (przemijający atak niedokrwienny). Niezależnie od tego, czy zwężenie tętnicy szyjnej przebiega bezobjawowo, czy nie, zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego mózgu (zawału mózgu).
• Migrena z aurą: Udar spowodowany zmniejszonym przepływem krwi często występuje u osób, które cierpią na migrenę z aurą. W tym przypadku ból głowy poprzedzony jest objawami neurologicznymi, takimi jak zaburzenia widzenia lub czucia. Dokładny związek między migreną z aurą a udarem mózgu nie jest jeszcze znany. Problem ten dotyczy głównie kobiet.
• Preparaty hormonalne dla kobiet: Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych zwiększa ryzyko wystąpienia udaru. Dotyczy to zwłaszcza kobiet z innymi czynnikami ryzyka, takimi jak wysokie ciśnienie krwi, palenie tytoniu, otyłość lub aura migrenowa. Przyjmowanie preparatów hormonalnych w okresie menopauzy (hormonalna terapia zastępcza, HRT – Hormone replacement therapy) również zwiększa ryzyko udaru.

Udar mózgu u dzieci – przyczyny

Udar mózgu u dzieci jest rzadki, ale zdarza się. Podczas gdy czynniki i choroby związane ze stylem życia (palenie tytoniu, miażdżyca itp.) są uważane za główne przyczyny udaru u dorosłych, u dzieci występują inne przyczyny udaru. Należą do nich na przykład dziedziczna skłonność do tworzenia zakrzepów, choroby czerwonych krwinek (takie jak anemia sierpowata) oraz choroby tkanki łącznej (takie jak choroba Fabry’ego). Choroby autoimmunologiczne naczyń krwionośnych i choroby serca są również możliwymi przyczynami udaru mózgu u dzieci.

Udar mózgu – badania i diagnostyka

Niezależnie od tego, czy jest to udar ciężki, czy lekki – każdy udar jest stanem nagłym! Nawet jeśli tylko podejrzewasz chorobę, powinieneś natychmiast wezwać lekarza dyżurnego (tel. 112)! Za pomocą testu FAST można łatwo i szybko sprawdzić, czy istnieje podejrzenie udaru. Test na udar mózgu działa w następujący sposób:

• F jak „face”: Należy poprosić pacjenta o uśmiech. Jeśli twarz jest zniekształcona po jednej stronie, wskazuje to na niedowład połowiczy spowodowany udarem.
• A jak „arms”: Należy poprosić pacjenta, aby jednocześnie wyciągnął ramiona do przodu i odwrócił dłonie do góry. Jeśli ma z tym problemy, prawdopodobnie ma niepełny paraliż jednej połowy ciała spowodowany udarem.
• S jak „speak”: Należy poprosić pacjenta o powtórzenie prostego zdania. Jeśli nie jest w stanie tego zrobić lub jeśli jego głos brzmi niewyraźnie, prawdopodobnie w wyniku udaru doszło do zaburzeń mowy.
• T jak „time”: Natychmiast wezwać lekarza pogotowia!

Lekarz pogotowia ratunkowego sprawdzi m.in. stan świadomości pacjenta, ciśnienie krwi i tętno. Jeśli pacjent jest przytomny, lekarz może zapytać go o zdarzenie i wszelkie objawy, które wystąpiły (takie jak zaburzenia widzenia, drętwienie lub porażenie).  

Po przyjęciu pacjenta do szpitala, w przypadku podejrzenia udaru, specjalistą odpowiedzialnym za leczenie jest neurolog. On lub ona przeprowadzi badanie neurologiczne. Sprawdzi na przykład koordynację, mowę, wzrok, zmysł dotyku i odruchy pacjenta.

Z reguły natychmiast wykonywana jest również tomografia komputerowa głowy (cranial computer tomography, cCT). Badanie często uzupełniane jest o obrazowanie naczyń (angiografia CT) lub pomiar przepływu krwi (perfuzja CT). Obrazy z wnętrza czaszki pokazują, czy za udar odpowiada okluzja naczyniowa, czy krwotok mózgowy. Możliwe jest również określenie jego położenia i zasięgu.

Czasami zamiast tomografii komputerowej stosuje się obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). Może być również połączone z obrazowaniem naczyń krwionośnych lub pomiarem przepływu krwi.

U niektórych pacjentów przeprowadzane jest oddzielne badanie rentgenowskie naczyń (angiografia). Obrazowanie naczyń jest ważne w celu wykrycia malformacji naczyniowych (takich jak tętniaki) lub przecieków naczyniowych.

W celu potwierdzenia udaru mózgu można również wykonać specjalne badanie ultrasonograficzne (sonografia dopplerowska i dupleksowa) naczyń zaopatrujących mózg, takich jak tętnica szyjna. Dzięki temu lekarz może stwierdzić, czy na wewnętrznej ścianie naczynia znajdują się „zwapnienia” (złogi miażdżycowe). Mogą one być miejscem zakrzepu krwi, który został przeniesiony przez przepływ krwi i spowodował udar.

Badanie ultrasonograficzne jam serca (echosonografia) może ujawnić choroby serca, które sprzyjają tworzeniu się zakrzepów krwi, np. złogi na zastawkach serca. Czasami w jamach serca wykrywane są skrzepy krwi. Mogą one spowodować kolejny udar. Dlatego pacjent musi otrzymywać leki rozrzedzające krew, aby rozpuścić skrzepy krwi.

Innym ważnym badaniem serca po udarze mózgu jest elektrokardiografia (EKG). Jest to pomiar prądów elektrycznych serca. Czasami wykonuje się również pomiar długoterminowy (24-godzinne EKG lub długoterminowe EKG). Lekarz może wykorzystać EKG do wykrycia wszelkich możliwych arytmii serca. Są one również ważnym czynnikiem ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu.

Badania krwi są również ważne w diagnostyce udaru mózgu. Określa się na przykład morfologię krwi, krzepliwość krwi, poziom cukru we krwi, elektrolity i wartości nerek.

UWAGA: Wyżej wymienione badania służą nie tylko potwierdzeniu podejrzenia wystąpienia apopleksji i bardziej szczegółowemu jej wyjaśnieniu. Pomagają one również we wczesnym wykryciu możliwych powikłań, takich jak np. kryzysy ciśnienia krwi, zawały serca, zapalenie płuc spowodowane wdychaniem resztek pokarmu (aspiracyjne zapalenie płuc) oraz niewydolność nerek.

Udar mózgu – leczenie

W leczeniu udaru liczy się każda minuta, ponieważ obowiązuje zasada „time is brain”: komórki mózgowe, które – w zależności od rodzaju udaru – nie są dostatecznie ukrwione lub są uciśnięte przez zwiększone ciśnienie śródczaszkowe, szybko obumierają. Dlatego pacjenci po udarze mózgu powinni jak najszybciej otrzymać pomoc lekarską!

Udar mózgu – pierwsza pomoc

W przypadku podejrzenia udaru mózgu należy natychmiast wezwać lekarza pogotowia ratunkowego (numer alarmowy 112)! Do czasu przybycia lekarza pogotowia ratunkowego należy zapewnić pacjentowi spokój. Unieść lekko górną część ciała pacjenta i rozchylić wszelkie ograniczające swobodę elementy jego garderoby (np. kołnierz lub krawat). Ułatwi mu to swobodne oddychanie. Nie należy dawać mu nic do jedzenia ani do picia!

Jeśli pacjent jest nieprzytomny, ale oddycha, należy ułożyć go w pozycji wybudzeniowej (na sparaliżowanym boku). Regularnie należy sprawdzać jego oddech i puls.

Jeśli nie można stwierdzić żadnych oznak oddychania, należy natychmiast obrócić poszkodowanego na plecy i rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową (uciskanie klatki piersiowej i ewentualnie resuscytacja metodą usta-usta).

Ostre postępowanie medyczne w każdym przypadku udaru mózgu obejmuje monitorowanie funkcji życiowych pacjenta i innych ważnych jego parametrów oraz ich stabilizację, jeśli jest to konieczne. Obejmują one oddychanie, ciśnienie krwi, tętno, poziom cukru we krwi, temperaturę ciała, funkcjonowanie mózgu i nerek, jak również równowagę wodno-elektrolitową. Dalsze postępowanie zależy od rodzaju udaru i ewentualnych powikłań.

Udar mózgu – leczenie udaru niedokrwiennego mózgu

Większość zawałów mózgu (udarów niedokrwiennych) jest spowodowana skrzepem krwi blokującym naczynie mózgowe. Musi on zostać szybko usunięty, aby przywrócić przepływ krwi do dotkniętego obszaru mózgu i uchronić komórki mózgowe przed obumarciem. Skrzep krwi może zostać rozpuszczony za pomocą leku lub usunięty mechanicznie (trombektomia). Obie metody można również łączyć ze sobą.

Leczenie trombolityczne (tromboliza)

W tak zwanym leczeniu trombolitycznym ogólnoustrojowym pacjent z udarem otrzymuje lek, który może rozpuścić skrzepy krwi poprzez infuzję dożylną. Stosowaną substancją czynną są tu tzw. rtPA („rekombinowane tkankowe aktywatory plazminogenu”). Aktywują one w organizmie enzym, który rozbija skrzepy krwi. Ta forma terapii jest dopuszczona do stosowania do 4,5 godziny po zawale mózgu. Im wcześniej rozpocznie się leczenie trombolityczne, tym większe szanse na sukces.

Jeśli minie więcej niż około 4,5 godziny, skrzep trudno będzie rozpuścić za pomocą leków. Niemniej jednak w niektórych przypadkach można jeszcze wykonać leczenie trombolityczne ogólnoustrojowe za pomocą rtPA do 6 godzin od wystąpienia objawów udaru.

Leczenia trombolitycznego nie wolno przeprowadzać w przypadku udaru spowodowanego krwotokiem mózgowym. Jest tak dlatego, że może to jeszcze pogorszyć krwawienie. Leczenie trombolityczne nie jest również zalecane w niektórych innych sytuacjach, takich jak niekontrolowane, wysokie ciśnienie krwi.

Oprócz leczenia trombolitycznego ogólnoustrojowego stosuje się również trombolizę miejscową, dotętniczą. W tym przypadku cewnik jest wprowadzany przez tętnicę do miejsca niedrożności naczynia w mózgu i bezpośrednio wstrzykiwany jest lek rozpuszczający skrzep (np. prourokinaza). Jednak miejscowa tromboliza może być stosowana tylko w bardzo specyficznych przypadkach (np. zawał pnia mózgu).

Trombektomia

Inna forma leczenia udaru polega na mechanicznym usuwaniu skrzepu krwi. W procedurze zwanej trombektomią cienki cewnik jest wprowadzany pod kontrolą rentgenowską przez tętnicę w pachwinie do skrzepu w mózgu. Następnie usuwa się je za pomocą odpowiednich, delikatnych instrumentów. Trombektomia powinna być wykonana jak najszybciej po wystąpieniu objawów udaru.

Połączenie trombolizy i trombektomii

Możliwe jest również połączenie obu procedur – rozpuszczenie skrzepu krwi w mózgu za pomocą leku (tromboliza) i mechaniczne usunięcie skrzepu za pomocą cewnika (trombektomia).

Udar mózgu – leczenie krwotoków mózgowych

Jeśli udar jest spowodowany niewielkim krwotokiem mózgowym, zachowawcze leczenie udaru jest zazwyczaj wystarczające. Pacjenci muszą pozostać w łóżku i unikać wszelkich czynności, które zwiększają ciśnienie krwi w głowie. Obejmuje to na przykład silne parcie na stolec podczas wypróżniania. Dlatego pacjentom podaje się środki przeczyszczające.

Bardzo ważne jest również monitorowanie ciśnienia krwi i leczenie go w razie potrzeby. Zbyt wysokie ciśnienie zwiększa krwawienie, a zbyt niskie może prowadzić do braku dopływu krwi do komórek mózgu.

W przypadku krwotoków mózgowych, które są bardziej rozległe i nie ustępują samoistnie, zwykle konieczna jest operacja. Decyzja o operacji zależy jednak od wielu czynników, takich jak lokalizacja i wielkość krwotoku, wiek i stan ogólny pacjenta oraz ewentualne choroby współistniejące. Podczas operacji czaszka jest otwierana w celu usunięcia krwiaka („ewakuacja krwiaka”) i w miarę możliwości zlikwidowania źródła krwawienia.

Udar mózgu – leczenie powikłań

W zależności od potrzeby leczenie udaru obejmuje dalsze działania, zwłaszcza w przypadku wystąpienia powikłań.

Zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe

W przypadku bardzo rozległego zawału mózgu może dojść do obrzęku mózgu (obrzęk mózgu). Ponieważ przestrzeń w czaszce jest ograniczona, w rezultacie wzrasta ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Tkanka mózgowa może zostać nieodwracalnie uszkodzona.

W przypadku dużego krwotoku mózgowego ciśnienie w czaszce może również wzrosnąć z powodu wyciekającej krwi. Jeśli krew dostanie się do wewnętrznych przestrzeni mózgu, które są wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym, płyn ten może się również gromadzić – powstaje „wodogłowie”. Powoduje to również niebezpieczny wzrost ciśnienia śródczaszkowego.

Niezależnie od przyczyny podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego, należy je obniżyć. Na przykład głowa i górna część ciała pacjenta powinna zostać uniesiona. Zasadne jest również drenowanie lub odprowadzanie płynu nerwowego przez sztuczną przetokę (np. do jamy brzusznej). Aby zmniejszyć ucisk, można również tymczasowo usunąć część kości czaszki, a następnie ponownie ją umieścić na swoim miejscu (kraniotomia odciążająca). Usunięcie krwiaka w przypadku krwotoku mózgowego również zmniejsza ciśnienie w czaszce.

Wazokonstrykcja – skurcz naczyń krwionośnych

W przypadku udaru spowodowanego krwawieniem między oponami mózgowymi (krwotok podpajęczynówkowy) istnieje ryzyko, że naczynia zwężą się jak podczas skurczu. Te skurcze naczyń krwionośnych (wazokonstrykcje) oznaczają, że tkanka mózgowa nie może być dłużej zaopatrywana w wystarczającą ilość krwi. Może to prowadzić do udaru niedokrwiennego mózgu. Dlatego skurcze naczyń muszą być leczone farmakologicznie.

Napady padaczkowe i epilepsja

Udar mózgu jest bardzo częstą przyczyną nowych zachorowań na padaczkę u pacjentów w podeszłym wieku. Napad padaczkowy może wystąpić w ciągu pierwszych godzin po udarze, ale także kilka dni lub tygodni po nim. Napady padaczkowe mogą być leczone za pomocą leków (leki przeciwpadaczkowe).

Zapalenie płuc

Bakteryjne zapalenie płuc jest jednym z najczęstszych powikłań po udarze mózgu. Ryzyko jest szczególnie wysokie u pacjentów, którzy cierpią w wyniku udaru na dysfagię: połknięte cząstki pokarmu mogą dostać się do płuc i wywołać zapalenie płuc (aspiracyjne zapalenie płuc). Antybiotyki są podawane w celu profilaktyki i leczenia. Pacjenci po udarze mózgu z zaburzeniami połykania mogą być również karmieni sztucznie (przez rurkę). Zmniejsza to ryzyko wystąpienia zapalenia płuc.

Infekcje dróg moczowych

W ostrej fazie po udarze mózgu pacjenci często nie są w stanie oddawać moczu (zatrzymanie moczu). Wówczas cewnik do pęcherza moczowego musi być zakładany wielokrotnie lub na stałe. Zarówno zatrzymanie moczu, jak i stałe cewniki sprzyjają zakażeniom dróg moczowych po udarze mózgu. Infekcje te leczy się antybiotykami.

Rehabilitacja po udarze mózgu

Rehabilitacja medyczna po udarze mózgu ma na celu pomóc pacjentowi w powrocie do dawnego środowiska społecznego, a być może także zawodowego. Na przykład odpowiednie metody treningowe są stosowane w celu zmniejszenia ograniczeń funkcjonalnych, takich jak paraliż, zaburzenia mowy i języka lub upośledzenie wzroku.

Ponadto rehabilitacja po udarze mózgu ma na celu umożliwienie pacjentowi jak najbardziej samodzielnego radzenia sobie w życiu codziennym. Dotyczy to np. mycia się, ubierania lub samodzielnego przygotowywania posiłków. Czasami występują ograniczenia fizyczne (np. sparaliżowana ręka), które utrudniają lub uniemożliwiają wykonywanie pewnych ruchów ręką. W tym przypadku, osoby dotknięte chorobą uczą się strategii rozwiązywania problemów w rehabilitacji po udarze mózgu, jak również korzystania z odpowiednich pomocy (takich jak podnośnik kąpielowy do wanny, laska, ortezy stawu skokowego).

Leczenie szpitalne lub ambulatoryjne

Rehabilitacja neurologiczna może odbywać się w warunkach stacjonarnych, na przykład w klinice rehabilitacyjnej, zwłaszcza w początkowym okresie po udarze. Pacjent otrzymuje indywidualną koncepcję leczenia i jest pod opieką interdyscyplinarnego zespołu (lekarze, pielęgniarki, terapeuci zajęciowi, fizjoterapeuci itd.).

W częściowej rehabilitacji stacjonarnej pacjent po udarze mózgu przychodzi na oddział rehabilitacyjny na godziny terapii w ciągu dnia, w dni powszednie. Mieszka jednak w domu.

Jeśli opieka interdyscyplinarna nie jest już konieczna, ale pacjent nadal ma fizyczne ograniczenia funkcjonalne w pewnych obszarach, pomocna może być rehabilitacja ambulatoryjna. W ten sposób odpowiedni terapeuta (np. terapeuta zajęciowy, logopeda) regularnie przychodzi do domu pacjenta po udarze, aby z nim ćwiczyć.

Rehabilitacja motoryczna

Zaburzenia czuciowo-ruchowe należą do najczęstszych upośledzeń po udarze mózgu. Odnosi się to do zaburzonej interakcji sprawności sensorycznej (wrażenia zmysłowe) i sprawności motorycznej (ruchy). Zwykle jest to niepełny paraliż jednej połowy ciała (hemipareza). Różne formy terapii mogą pomóc w poprawie takich zaburzeń sensomotorycznych. Poniżej podano kilka ważnych przykładów:

• Podczas rehabilitacji niedowładu połowiczego bardzo często stosuje się koncepcję Bobath: Sparaliżowana część ciała jest nieustannie pobudzana i stymulowana. Na przykład pacjent nie jest karmiony, ale razem z nim i upośledzoną ręką łyżka jest przynoszona do ust. Koncepcja Bobath musi być wdrażana również w każdej innej czynności życia codziennego – z pomocą lekarzy, pielęgniarek, krewnych i wszystkich innych opiekunów. Z czasem mózg może się zreorganizować w taki sposób, że zdrowe części mózgu stopniowo przejmują zadania uszkodzonych obszarów mózgu.
• Innym podejściem jest metoda Vojty, która opiera się na obserwacji, że wiele ludzkich zachowań ma charakter odruchowy, np. odruchowe chwytanie, raczkowanie i obracanie się u niemowląt. Ta tak zwana odruchowa lokomocja jest nadal obecna u dorosłych, ale jest zwykle tłumiona przez świadomą kontrolę ruchu.

W metodzie Vojty takie odruchy są specjalnie wywoływane. Na przykład terapeuta stymuluje określone punkty nacisku na tułów pacjenta, co powoduje spontaniczne reakcje mięśni (na przykład tułów automatycznie prostuje się wbrew grawitacji). Przy regularnym treningu dochodzi w ten sposób do reaktywacji zaburzonych dróg nerwowych i określonych sekwencji ruchowych.

• Proprioceptywne Nerwowo-Mięśniowe Torowanie (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation – PNF) ma na celu promowanie współdziałania nerwów i mięśni poprzez bodźce zewnętrzne (eksteroceptywne) i wewnętrzne (proprioceptywne). Najpierw pacjent jest szczegółowo przepytywany i badany przez terapeutę. Polega to na szczegółowej analizie zachowań ruchowych pacjenta oraz ewentualnych ograniczeń i zaburzeń w tym zakresie. Na tej podstawie terapeuta opracowuje indywidualny plan leczenia, który w trakcie terapii jest wielokrotnie sprawdzany i w razie potrzeby korygowany.

Podstawą leczenia według PNF są pewne określone wzorce ruchowe w obszarze stawu barkowego i biodrowego, które są ukierunkowane na codzienne funkcjonowanie. Ćwiczenia są stale powtarzane, dzięki czemu ruch staje się coraz bardziej efektywny i skoordynowany. Pacjenci są również zachęcani do regularnych ćwiczeń w domu.

• Metoda Perfetti / Kognitywne Terapeutyczne Ćwiczenia: szczególnie przydatne w przypadku zaburzeń neurologicznych i hemiplegii. Pacjent powinien ponownie nauczyć się sekwencji ruchowych i odzyskać utraconą kontrolę nad ruchem. W tym celu pacjent musi najpierw odczuć ruchy: przy zamkniętych oczach lub za ekranem wykonuje się np. ręką czy stopą określone ruchy, które pacjent powinien świadomie odczuwać. Na początku terapeuta nadal prowadzi rękę lub stopę pacjenta, aby uniknąć nieprawidłowych wzorców. Później pacjent wykonuje ruchy samodzielnie, ale nadal jest wspierany lub korygowany przez terapeutę. W końcu pacjent po udarze uczy się wykonywać trudniejsze ruchy samodzielnie i kontrolować zaburzenia za pośrednictwem mózgu.
• Terapia wymuszona nazywana jest również Constrained Induced Movement. Zazwyczaj służy do treningu częściowo sparaliżowanego ramienia i ręki, czasem także kończyn dolnych. U niektórych osób dotkniętych chorobą uszkodzony obszar mózgu regeneruje się z czasem do tego stopnia, że dotknięta nim część ciała staje się znowu bardziej funkcjonalna. Problemem jest to, że w międzyczasie osoba dotknięta chorobą zapomniała całkowicie, jak poruszać chorymi kończynami i dlatego nie używa ich prawie wcale lub wcale.

W tym miejscu pojawia się „przymusowość” tej terapii: poprzez zmuszanie pacjenta do używania uszkodzonej kończyny, powinna ona zostać w dużym stopniu reaktywowana. Wymaga to intensywnego treningu częściowo sparaliżowanej kończyny. Na przykład uczestnicy ćwiczą specjalne ruchy w ciągłym powtarzaniu. Poprzez częste używanie obszar mózgu odpowiedzialny za daną część ciała rozszerza się i tworzą się nowe połączenia nerwowe.

UWAGA: Terapia „wymuszona” jest bardziej obiecująca niż konwencjonalna fizjoterapia w leczeniu deficytów ruchowych po udarze mózgu.

Rehabilitacja w zaburzeniach połykania

Zaburzenia połykania (dysfagia) są kolejnym częstym następstwem udaru mózgu. Dzięki odpowiedniej terapii osoba dotknięta chorobą powinna odzyskać zdolność do jedzenia i picia. Równocześnie należy zmniejszyć ryzyko zadławienia się. Aby to osiągnąć, istnieją trzy różne metody terapii, które mogą być również łączone ze sobą:

• Procedury restytucyjne: Za pomocą stymulacji, ruchu i ćwiczeń połykania próbuje się wyeliminować zaburzenia połykania. Można to osiągnąć na przykład w ten sposób, że inne obszary mózgu przejmują całkowicie lub częściowo zadania uszkodzonego obszaru mózgu.
• Procedury wyrównawcze: Zmiany w postawie ciała i techniki ochrony przed połykaniem powinny zmniejszyć ryzyko zachłyśnięcia się pacjenta. Jeśli bowiem resztki pokarmu lub płyny dostaną się do płuc, dochodzi do ataków kaszlu, drgawek z odkrztuszaniem lub zapalenia płuc (aspiracyjne zapalenie płuc).
• Procedury adaptacyjne: Dieta jest tak dostosowana, aby pacjentom z trudnościami w przełykaniu łatwiej było jeść i pić. Na przykład jedzenie jest przecedzane, a napoje zagęszczane. Jako wsparcie stosowane są pomoce terapeutyczne, takie jak specjalne kubki do picia lub specjalne sztućce.

Rehabilitacja funkcji poznawczych

Rehabilitacja funkcji poznawczych po udarze mózgu ma na celu poprawę zaburzonych funkcji kognitywnych, takich jak mowa, uwaga czy pamięć. Podobnie jak w przypadku terapii zaburzeń połykania, rehabilitacja może mieć na celu restytucję, kompensację lub adaptację. Stosuje się wiele różnych metod terapii.

Na przykład pomocne w leczeniu zaburzeń uwagi, pamięci i wzroku mogą być metody treningowe wspomagane komputerowo. W przypadku zaburzeń pamięci strategie uczenia się mogą poprawić jej wydajność, a pomoce takie jak dziennik mogą stanowić środek kompensacji. W niektórych przypadkach stosuje się również leki.

Zapobieganie kolejnym udarom mózgu

U każdego pacjenta należy wyeliminować istniejące przyczyny i czynniki ryzyka udaru lub przynajmniej zmniejszyć je, jeśli to możliwe. W tym celu często konieczne jest przyjmowanie leków do końca życia pacjenta. W profilaktyce wtórnej ważne są również środki niefarmakologiczne.

„Leki rozrzedzające krew” (leki hamujące proces agregacji płytek): Po udarze spowodowanym zmniejszonym przepływem krwi lub TIA („miniudar”) większość pacjentów otrzymuje tzw. leki hamujące proces agregacji płytek. Należą do nich kwas acetylosalicylowy (ASA) i klopidogrel. Te „rozcieńczalniki krwi” zapobiegają zlepianiu się płytek krwi w skrzep, który może ponownie zablokować naczynie. Leki te, jeśli to możliwe, powinny być przyjmowane przez całe życie.

UWAGA: Kwas acetylosalicylowy (ASA) może powodować wrzody żołądka lub dwunastnicy jako efekt uboczny. Dlatego pacjenci dotknięci tą chorobą muszą często przyjmować oprócz ASA tzw. inhibitor pompy protonowej („stomach protector”).

Antykoagulanty: Udar spowodowany zmniejszonym przepływem krwi (udar niedokrwienny) lub TIA („miniudar”) często występuje w wyniku migotania przedsionków. Przy tym zaburzeniu rytmu serca bardzo łatwo tworzą się w sercu skrzepy krwi, które są następnie przenoszone przez krew i mogą zablokować naczynia w mózgu. Aby zapobiec powtórzeniu się tej sytuacji, pacjentom po udarze mózgu z migotaniem przedsionków podaje się leki przeciwzakrzepowe w postaci tabletek (doustne antykoagulanty). Leki te blokują skomplikowany proces krzepnięcia krwi, a tym samym tworzenie się zakrzepów.

Leki obniżające cholesterol: Jedną z głównych przyczyn udaru mózgu jest zwapnienie naczyń krwionośnych (miażdżyca). Cholesterol jest składnikiem złogów wapnia na wewnętrznej ścianie naczyń krwionośnych. Po udarze spowodowanym zmniejszeniem przepływu krwi (apopleksja niedokrwienna) oraz po „miniudarze” (TIA) pacjentom podaje się więc zwykle leki obniżające poziom cholesterolu z grupy statyn (inhibitory CSE). Zapobiegają one dalszemu postępowi istniejącej miażdżycy tętnic.

W przypadku udaru spowodowanego wylewem krwi do mózgu leki obniżające poziom cholesterolu są przepisywane tylko w razie konieczności i po dokładnej ocenie ryzyka i korzyści.

Leki hipotensyjne (leki przeciwnadciśnieniowe): Pacjenci z wysokim ciśnieniem krwi muszą przyjmować długoterminowe leki przeciwnadciśnieniowe po udarze niedokrwiennym lub TIA. Ma to na celu zapobieganie kolejnym udarom. Lekarz prowadzący decyduje w każdym indywidualnym przypadku, który lek przeciwnadciśnieniowy jest najbardziej odpowiedni (inhibitor ACE, beta-bloker itp.) i do jakiej wartości docelowej ciśnienia krwi dążyć.

Środki niefarmakologiczne: Niektóre czynniki ryzyka wystąpienia nowego udaru można również (wspomagająco) zmniejszyć za pomocą środków niefarmakologicznych. Zaleca się na przykład redukcję nadwagi, regularne ćwiczenia, zrównoważoną dietę o niskiej zawartości tłuszczów zwierzęcych oraz powstrzymanie się od nikotyny i alkoholu. Taki styl życia pomaga m.in. kontrolować wysokie ciśnienie krwi i poziom cholesterolu. To znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia kolejnego udaru.

Udar mózgu – Stroke Unit

Termin „Stroke Unit” odnosi się do specjalnego oddziału w szpitalu, którego personel specjalizuje się w diagnozowaniu i ostrym leczeniu osób, które doznały udaru. Wykazano, że opieka na takim „oddziale udarowym” zwiększa szanse pacjentów na przeżycie i zmniejsza ryzyko trwałych uszkodzeń.

Przeciętnie pacjenci przebywają na „Stroke Unit” przez około trzy do pięciu dni. Następnie w zależności od potrzeb przekazywani są na inny oddział (neurologiczny, ogólny) lub bezpośrednio do ośrodka rehabilitacyjnego.

Udar mózgu – przebieg choroby i rokowanie

Ogólnie rzecz biorąc, im większe jest naczynie krwionośne, które zostało zablokowane lub pękło, tym poważniejsze jest uszkodzenie mózgu spowodowane przez udar. Jednak, w szczególnie wrażliwych regionach mózgu, takich jak pień mózgu, nawet niewielkie uszkodzenia mogą mieć katastrofalne skutki.

Około jedna piąta (20 procent) wszystkich pacjentów z udarem umiera w ciągu pierwszych czterech tygodni. W ciągu pierwszego roku umiera ponad 37 procent osób dotkniętych chorobą. Ogólnie rzecz biorąc, udar mózgu jest trzecią najczęstszą przyczyną śmierci w Polsce, zaraz po zawale serca i raku.

Z tych pacjentów po udarze, którzy nadal żyją po roku, około połowa doznaje trwałego uszkodzenia i jest trwale zależna od pomocy z zewnątrz.

Dzieci po udarze mają bardzo duże szanse na wyzdrowienie. Istnieją dobre możliwości leczenia dla młodych pacjentów, dzięki czemu większość z nich może po pewnym czasie znów prowadzić normalne życie. Tylko u około dziesięciu procent wszystkich dotkniętych udarem mózgu dzieci pozostaje poważne upośledzenie.

Udar mózgu – konsekwencje

Wielu pacjentów po udarze ma trwałe upośledzenia. Należą do nich na przykład zaburzenia ruchowe, takie jak niepewny chód lub hemiplegia (porażenie jednej strony ciała). Niektórzy pacjenci mają trudności z koordynacją ruchów (np. z pisaniem) lub wykonywaniem złożonych ruchów (np. otwieraniem listu).

Do możliwych następstw udaru mózgu należą również zaburzenia mowy. W przypadku zaburzeń mowy osoby nimi dotknięte mają problemy z formułowaniem swoich myśli (ustnie lub pisemnie) lub rozumieniem tego, co mówią do nich inni. W przypadku zaburzeń mowy zaburzona jest natomiast artykulacja ruchowa słów.

Innymi częstymi następstwami udaru są np. zaburzenia uwagi i pamięci, a także zaburzenia widzenia i połykania.

Życie z udarem

Po udarze nic już nigdy nie jest takie samo. Późniejsze uszkodzenia, takie jak zaburzenia widzenia i mowy, jak również niedowład połowiczy, mogą wpływać na całe codzienne życie. Na przykład po udarze mózgu zdolność prowadzenia pojazdów może być tak poważnie ograniczona, że lepiej, aby pacjenci nie wsiadali za kierownicę. Ale nawet ci, którzy wydają się w dobrej kondycji, powinni dobrowolnie poinformować organ wydający prawo jazdy o udarze i przedstawić orzeczenie lekarskie. Władze mogą zażądać dodatkowych lekcji jazdy lub modyfikacji pojazdu.

W przypadku osób młodszych po udarze pojawia się pytanie, czy możliwy jest powrót do pracy, czy też konieczne jest przekwalifikowanie. Wyjazdy wakacyjne również często wymagają specjalnych kompromisów i dostosowań po udarze.

Życie po udarze stanowi również wyzwanie dla bliskich. Chodzi o to, aby w miarę możliwości wspierać pacjenta w codziennym życiu, ale też nie robić za niego wszystkiego.

Zapobieganie udarom mózgu

Do rozwoju udaru mózgu przyczyniają się różne czynniki ryzyka. Wiele z nich można ograniczyć lub nawet wyeliminować. Dzięki temu skutecznie zapobiega się udarowi mózgu.

Na przykład ważne jest, aby jeść zrównoważoną dietę z dużą ilością owoców i warzyw. Z drugiej strony tłuszcz i cukier należy spożywać z umiarem. Dzięki tej zdrowej diecie można zapobiec stwardnieniu naczyń krwionośnych (arteriosklerozie) – jednej z głównych przyczyn udarów mózgu.

Regularne ćwiczenia i sport również utrzymują naczynia krwionośne w dobrej kondycji i zapobiegają udarom. Jeśli masz nadwagę, powinieneś schudnąć. Nadwaga zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego i miażdżycy. Oba te czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia udaru.

Kolejną dobrą wskazówką, aby zapobiec udarowi, jest unikanie nikotyny i alkoholu.

Pytania i odpowiedzi

Jakie są objawy łagodnego udaru?

Łagodny udar może powodować takie objawy jak przerywana, urywana mowa. Niektórzy cierpiący nagle przekręcają sylaby, używają niewłaściwych liter lub mówią w sposób niewyraźny lub zamazany. W ciężkich przypadkach pacjent po udarze nie może już w ogóle mówić.

Jaka jest oczekiwana długość życia po udarze mózgu?

Jeden na 5 pacjentów umiera w ciągu pierwszych 4 tygodni. Co druga osoba, która przeżyła udar, nadal wymaga opieki i jest poważnie niepełnosprawna z powodu uszkodzenia mózgu.

Jak można rozpoznać, że miało się udar?

W przypadku natychmiast rozpoznanego udaru mózgu najważniejszym badaniem obrazowym jest tomografia komputerowa. Jest to szybkie badanie i zapewnia ono jednoznaczną diagnozę, czy pacjent miał udar (niedokrwienny lub krwotoczny), a jeśli tak, to jakiego typu.

Jak długo trzeba pozostać w szpitalu po udarze mózgu?

W szpitalu spędza się średnio około 7 dni – w zależności od stanu zdrowia i ciężkości udaru.

Czy lekki udar może pozostać niezauważony?

Zazwyczaj udar mózgu jest znany jako dramatyczne wydarzenie, które z minuty na minutę wywraca życie do góry nogami. Jednak miniudar może również pozostać niezauważony. Ten „cichy” wariant udaru mózgu nie jest bynajmniej nieszkodliwy.

Czy można dożyć do późnej starości mimo udaru mózgu?

Według statystyk z badania 836 pacjentów po udarze: 57% pacjentów po udarze poniżej 50 roku życia przeżyło więcej niż pięć lat po udarze. 9% pacjentów po udarze powyżej 70 roku życia przeżyło więcej niż pięć lat.

Jaki rodzaj udaru mózgu jest najgorszy?

U większości osób utrata funkcji życiowych jest najbardziej dotkliwa bezpośrednio po udarze niedokrwiennym. W około 15 do 20 procent wszystkich przypadków udar mózgu jest postępujący, co oznacza, że największa utrata funkcji występuje po jednym lub dwóch dniach od udaru.

Źródła

• Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne, tom I, II Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005.
• Lewis P. Rowland, Timothy A. Pedley „Neurologia Merritta” – wyd. III polskie pod red. Huberta Kwiecińskiego i Anny M. Kamińskiej, 2012.
• Antoni Prusiński, Neurologia praktyczna, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001.

Przeczytaj także o:

Ból w pachwinie

Bóle głowy w skroniach

Ból stóp

Częste oddawanie moczu

Leukocyty i Erytrocyty w moczu

Co pomaga na migrenę?

Tachykardia

Ból głowy z przodu