Wirus HPV

Skrót HPV oznacza wirusa brodawczaka ludzkiego. Patogen ten powoduje choroby przenoszone drogą płciową i może dawać o sobie znać poprzez brodawki na skórze i w okolicach narządów płciowych. Większość zakażeń wirusem HPV przebiega niezauważalnie, ale nowotwory złośliwe mogą rozwijać się jeszcze długo po zakażeniu. Wirusem HPV mogą być zarażeni zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku zakażenia wirusem HPV? 

Zasadniczo konsultacja z lekarzem we wczesnym stadium może być zalecana tylko wtedy, gdy np. pojawiają się upławy, pieczenie podczas oddawania moczu lub stolca albo gdy na genitaliach lub w odbycie tworzą się brodawki. Skorzystaj wtedy z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który postawi diagnozę, a w razie potrzeby wystawi receptę i zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Zakażenie: Głównie przez bezpośredni kontakt ze skórą lub błoną śluzową (stosunek seksualny); możliwe jest także przeniesienie wirusa przez zakażone przedmioty (zabawki seksualne, ręczniki itp.) oraz podczas porodu (z zakażonej matki na dziecko).
• Możliwe choroby wtórne: W zależności od typu wirusa HPV – głównie brodawki skórne, brodawki narządów płciowych, zmiany w tkankach (potencjalne zmiany przedrakowe) i nowotwory (takie jak rak szyjki macicy, rak jamy ustnej i gardła, rak odbytu).
• Częste objawy: W zależności od obrazu klinicznego; np. w przypadku brodawek płciowych czerwonawe, brązowawe lub białawe grudki w okolicy narządów płciowych i odbytu, ewentualnie z uczuciem wilgoci i swędzenia; w przypadku raka szyjki macicy wydzielina z pochwy i niewyjaśnione krwawienie z pochwy.
• Badania: Badanie fizykalne, rozmaz komórkowy, kolposkopia (dla kobiet), test HPV, biopsja (analiza próbki tkanki).
• Leczenie: W zależności od obrazu klinicznego, oblodzenie, laseroterapia, elektrokauteryzacja, leki, zabiegi chirurgiczne.

HPV: przyczyny i czynniki ryzyka

Wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) należą do wirusów DNA. Podobnie jak ludzki genom, ich informacja genetyczna jest przechowywana na nici DNA. Wirusy HPV potrzebują ludzkich komórek, aby się rozmnażać. Infekcja działa w następujący sposób:

Wirusy HPV przemycają swój materiał genetyczny do komórki ludzkiego gospodarza (komórki skóry lub błony śluzowej) i zmuszają ją do ciągłej produkcji nowych wirusów. W pewnym momencie komórka gospodarza pęka (i umiera), uwalniając wiele nowych wirusów. Mogą one następnie zakażać kolejne komórki organizmu człowieka.

Jednocześnie infekcje wirusem HPV mogą zmienić ludzki genom w taki sposób, że dochodzi do niekontrolowanych rozrostów skóry lub błon śluzowych (nowotworów). Mogą one przekształcić się w nowotwór złośliwy. To, jak duże jest ryzyko zachorowania na raka, zależy od typu wirusa HPV.

Przenoszenie wirusa HPV

Wiele wirusów HPV przenosi się przez zwykły kontakt ze skórą. Dotyczy to zwłaszcza tych patogenów, które powodują niegroźne brodawki skórne (papilloma).

Z kolei typy HPV, które zakażają narządy płciowe i powodują brodawki płciowe lub raka szyjki macicy, są przenoszone głównie drogą płciową. Genitalne zakażenia HPV są więc zaliczane do chorób przenoszonych drogą płciową (STD – Sexually Transmitted Disease). Przenoszenie wirusa HPV jest również możliwe poprzez seks oralny, jeśli błona śluzowa jamy ustnej ma kontakt z miejscami na skórze zakażonymi HPV (takimi jak wargi sromowe czy penis). To samo dotyczy kontaktu fizycznego podczas wspólnej kąpieli, choć jest to znacznie rzadsza droga zakażenia.

Przynajmniej teoretycznie możliwe jest również zakażenie wirusem HPV poprzez zakażone przedmioty, takie jak zabawki seksualne, ręczniki czy sedes.

Inną możliwością jest przeniesienie patogenu z matki na dziecko podczas porodu.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy nie ma ryzyka zakażenia poprzez karmienie piersią, normalne pocałunki czy dawstwo krwi.

Jeśli brodawki płciowe pojawiają się w okolicy genitaliów i odbytu u dzieci, należy zwrócić na nie szczególną uwagę. Należy zbadać każdy przypadek z osobna i wykluczyć wykorzystywanie seksualne.

Czynniki ryzyka

Prawdopodobnie najważniejszy czynnik ryzyka zakażenia narządów płciowych wynika z mechanizmu przenoszenia wirusa HPV: częstych, a zwłaszcza niezabezpieczonych stosunków seksualnych. Inne czynniki ryzyka zakażenia HPV to:

• pierwsze kontakty seksualne przed 16 rokiem życia – ten czynnik ryzyka dotyczy przede wszystkim dziewcząt;
• palenie – papierosy nie tylko zwiększają ryzyko zakażenia HPV, ale także ryzyko degeneracji komórek i przekształcenia się ich w komórki rakowe;
• rodzenie w młodym wieku i posiadanie kilkorga dzieci – w czasie ciąży błona śluzowa szyjki macicy zmienia się i staje się bardziej podatna na infekcje. Zmiany w tkankach mogą utrzymywać się przez kilka lat po ciąży;
• niekonsekwentne stosowanie prezerwatyw – prezerwatywy nie mogą w stu procentach zapobiec zakażeniu HPV. Jeśli jednak są one konsekwentnie stosowane podczas kontaktów seksualnych, ryzyko zakażenia maleje;
• osłabiony układ odpornościowy – jeśli układ odpornościowy jest osłabiony z powodu choroby (np. HIV) lub przyjmowania leków (immunosupresantów), ryzyko zakażenia HPV wzrasta;
• inne infekcje narządów płciowych, takie jak chlamydia czy opryszczka narządów płciowych – one również wydają się sprzyjać przenoszeniu wirusa HPV.

Ponadto niektóre czynniki zwiększają ryzyko przekształcenia się komórek zakażonych HPV w komórki nowotworowe. Należą do nich: palenie papierosów, liczne ciąże, zakażenie wirusem HIV i przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych przez pięć lat lub dłużej.

HPV: choroby wtórne

Choroby wtórne, które mogą powstać w wyniku zakażenia HPV, zależą od typu wirusa. Do tej pory znanych jest ponad 200 różnych typów wirusa HPV. Większość z nich nie powoduje żadnych objawów lub powoduje jedynie nieszkodliwe brodawki skórne. Około 40 typów wirusa HPV zakaża błonę śluzową narządów płciowych. Są one podzielone na grupy, w zależności od tego, jak prawdopodobne jest, że mogą powodować raka.

Typy niskiego ryzyka (low-risk HPV) prawie nie powodują niebezpiecznych brodawek płciowych (genitaliów) w przypadku zakażenia. Chociaż ryzyko zachorowania na raka istnieje również w tym przypadku, jest ono bardzo niskie. Najczęściej występujące typy niskiego ryzyka to wirusy HPV 6 i 11. Inni znani do tej pory przedstawiciele tej grupy to wirusy HPV 40, 42, 43, 44, 54, 61, 62, 70, 71, 72, 74, 81 i 83.

Typy wysokiego ryzyka (high-risk HPV) wywołują zmiany w tkance (dysplazja, neoplazja), które z biegiem lat mogą przekształcić się w nowotwór złośliwy, zwłaszcza raka szyjki macicy. Jednak zakażenie HPV może również zwiększyć ryzyko innych nowotworów, takich jak rak prącia czy gardła. Dwa główne typy HPV wysokiego ryzyka to wirusy HPV 16 i 18, a także wirusy HPV 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 (i być może inne).

Niektóre wirusy brodawczaka, takie jak HPV 26, 53 i 66, są częściej wykrywane w zmianach przedrakowych. Niektórzy badacze określają je jako pośrednie HPV. Ryzyko zachorowania na raka w przypadku tych typów HPV leży pomiędzy typami niskiego i wysokiego ryzyka. HPV 5 i 8, na przykład, są również klasyfikowane jako pośrednie HPV. Są one naprawdę niebezpieczne tylko w przypadku niedoboru odporności i epidermodysplazji brodawkowatej. Ta ostatnia jest rzadką, dziedziczną chorobą skóry.

Brodawki narządów płciowych (condylomata acuminata)

Brodawki narządów płciowych (condylomata acuminata) to łagodne narośla tkanki w okolicach narządów płciowych i odbytu. Są one przenoszone przez kontakty seksualne bez zabezpieczenia i zwykle wywoływane są przez typy niskiego ryzyka HPV 6 i 11, ale czasem także przez innych przedstawicieli HPV. Chorobą mogą zarazić się zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

Od zakażenia wirusem HPV do pojawienia się brodawek płciowych może upłynąć nawet osiem miesięcy (okres inkubacji). Kłykciny kończyste są najczęstszymi łagodnymi nowotworami zewnętrznych narządów płciowych i odbytu. Mogą się one zagoić samoistnie, ale mogą też utrzymywać się przez miesiące lub lata.

Kłykciny kończyste (Condylomata plana)

Kłykciny kończyste to płaskie brodawki płciowe na zewnętrznych i wewnętrznych narządach płciowych. Są one wywoływane głównie przez wirusy HPV 16, 18, 31 i 33, które mogą prowadzić do zmian w komórkach zwanych neoplazją śródnabłonkową. Te zmiany w komórkach są uważane za potencjalne prekursory raka i są klasyfikowane w zależności od miejsca ich występowania:

• wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN): na szyjce macicy (= cervix),
• śródnabłonkowa neoplazja warg sromowych (VIN): na sromie (= wargi sromowe, łechtaczka i mons veneris),
• śródnabłonkowa neoplazja pochwy (VAIN): w pochwie (= vagina),
• wewnątrznabłonkowa neoplazja prącia (PIN): na penisie,
• wewnątrznabłonkowa neoplazja gruczołów okołoodbytowych (PAIN): w okolicy odbytu,
• wewnątrznabłonkowa neoplazja odbytu (AIN): w odbycie.

Rak szyjki macicy

Jeśli komórki błony śluzowej szyjki macicy są chronicznie zakażone typami HPV wysokiego ryzyka, mogą z czasem ulec degeneracji i utworzyć złośliwy nowotwór. Nie dzieje się tak jednak w przypadku każdej infekcji, ale stosunkowo rzadko. Według statystyk mniej niż jedna na 100 kobiet zakażonych typem HPV wysokiego ryzyka zachoruje na raka szyjki macicy – i dzieje się to średnio 15 lat po zakażeniu HPV.

Dlatego rozwój nowotworu złośliwego trwa dość długo. Kobiety powinny więc raz w roku udać się do swojego ginekologa na regularne badania. Tak zwany wymaz z szyjki macicy może ujawnić podejrzane zmiany komórkowe we wczesnym stadium.

Inne nowotwory

W przypadku raka szyjki macicy związek z wirusem HPV został jednoznacznie udowodniony. Ale badania nad nowotworami HPV prowadzone są także w innych dziedzinach. Na przykład seks oralny może zwiększyć ryzyko wystąpienia złośliwych narośli w gardle (np. raka krtani). Nowotwory narządów płciowych i odbytu, takie jak rak pochwy, rak sromu, rak prącia i odbytu, mogą być również spowodowane zakażeniem typami HPV wysokiego ryzyka. Wszystkie te formy raka są jednak znacznie rzadsze niż rak szyjki macicy.

Brodawki skórne

Niektóre wirusy HPV wywołują brodawki skórne zwane brodawkami zwykłymi (verrucae vulgares). Są one najczęstszym rodzajem brodawek. 

Jeśli zakażenie wirusem HPV powoduje brodawki na podeszwie stopy, są to zazwyczaj brodawki podeszwowe (verrucae plantares). Jeśli brodawki podeszwowe występują w dużej liczbie w postaci plamek, dermatolodzy nazywają je brodawkami mozaikowymi.

Brodawki płaskie, które często pojawiają się u dzieci, są wywoływane przez wirus HPV 3 lub 10. Ich termin techniczny to verrucae planae juveniles.

Brodawki w jamie ustnej

Czasami pojedyncze brodawki tworzą się w jamie ustnej. Nazywa się je brodawczakami jamy ustnej. Niektóre z nich mogą być związane z infekcją HPV.

Kiedy w jamie ustnej pojawiają się brodawki lub struktury brodawkopodobne, może to być również choroba Hecka (ogniskowa hiperplazja nabłonka). Te łagodne narośla skórne zawsze występują w skupiskach, a nie pojedynczo. Choroba Hecka jest rzadka wśród Europejczyków, ale często występuje w innych populacjach, na przykład wśród rdzennych mieszkańców Ameryki Środkowej i Południowej.

Epidermodysplasia verruciformis

Ta rzadka choroba jest przewlekłym zakażeniem skóry wirusem HPV. Znany jest również jako dysplazja Lewandowsky’ego-Lutza od nazwisk jego odkrywców. Występuje rodzinnie i jest dziedziczną chorobą skóry. Ze względu na defekt genetyczny wirusy HPV mogą łatwiej rozprzestrzeniać się u osób nimi dotkniętych. W rozwoju epidermodysplasia verruciformis odgrywają rolę różne typy HPV, w tym HPV 3, 5, 8 i 10.

HPV: objawy

W wielu przypadkach układ odpornościowy człowieka potrafi dość dobrze zwalczać wirusy HPV, tak że nie występują lub prawie nie występują objawy zakażenia. W przypadku utajonego zakażenia HPV wirusy brodawczaka ludzkiego mogą być wykryte tylko w laboratorium. W przypadku subklinicznej infekcji HPV zmiany na skórze i błonie śluzowej związane z wirusem mogą być widoczne tylko przy użyciu specjalnych technik.

Jeśli natomiast objawy HPV są widoczne gołym okiem, lekarze mówią o klinicznym zakażeniu HPV. To, jakie objawy wywołują wirusy HPV, zależy od typu wirusa i danej choroby.

Objawy brodawek płciowych (condylomata acuminata)

Brodawki narządów płciowych lub kłykciny kończyste mogą rozwinąć się od trzech do ośmiu tygodni (okres inkubacji) po zakażeniu niektórymi wirusami HPV. Są to czerwonawe, szarobrązowawe lub białawe grudki na skórze lub błonie śluzowej okolic narządów płciowych i odbytu. Ich wielkość waha się od główki szpilki do kilku centymetrów. Pojedyncze kłykciny kończyste często znajdują się blisko siebie i tworzą skupiska brodawek.

U kobiet takie znamiona HPV występują głównie w okolicy warg sromowych, na tylnym połączeniu obu warg sromowych większych (posterior commissure) i w okolicy odbytu. Brodawki narządów płciowych mogą jednak rozwijać się także w pochwie i na szyjce macicy. U mężczyzn te objawy zakażenia HPV dotyczą penisa i okolic odbytu.

Brodawki narządów płciowych prawie nie powodują żadnych objawów. Czasami jednak uczucie wilgoci oraz swędzenie, pieczenie i krwawienie po stosunku seksualnym są możliwymi objawami brodawek narządów płciowych wywołanych przez wirusa HPV. Z drugiej strony ból jest odnotowywany tylko sporadycznie.

W rzadkich przypadkach istniejące od lat brodawki narządów płciowych przekształcają się w tak zwane kłykciny olbrzymie Buschke-Löwensteina (Condylomata gigantea). Te podobne do kalafiora narośla wypierają i niszczą otaczającą je tkankę. Komórki te mogą ulec degeneracji i stać się komórkami nowotworowymi (rak brodawkowaty).

Objawy condylomata plana

U osób dotkniętych tym schorzeniem powstają niepozorne, płaskie, uniesione zgrubienia (brodawki) na zewnętrznych narządach płciowych, w kanale odbytu oraz (u kobiet) w pochwie i na szyjce macicy. Brodawki zwykle występują w większej liczbie i mają kolor od szarobiałego do czerwonawego (jak błona śluzowa).

Objawy neoplazji śródnabłonkowej

U wielu osób neoplazja śródnabłonkowa nie powoduje żadnych objawów. Tak jest na przykład w przypadku śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy (CIN). W innych przypadkach objawy mogą być bardziej lub mniej widoczne. Na przykład śródnabłonkowej neoplazji sromu (VIN) może towarzyszyć swędzenie, pieczenie i ból podczas stosunku płciowego (dyspareunia), ale może też przebiegać bezobjawowo. Śródnabłonkowa neoplazja odbytu lub okolicy odbytu (AIN i PAIN) powoduje swędzenie w okolicy odbytu, a także dyskretne krwawienie z odbytu i ból podczas wypróżniania. Zmiany komórkowe na penisie (PIN) mogą powodować aksamitne, nieregularne, błyszczące zaczerwienienie w okolicy żołędzi lub napletka.

Objawy raka związanego z HPV

Najczęstszym nowotworem, w którym biorą udział wirusy HPV, jest rak szyjki macicy. Większość kobiet dotkniętych chorobą nie ma żadnych objawów we wczesnym stadium choroby. U innych kobiet wydzielina z pochwy i krwawienie po stosunku płciowym, między miesiączkami lub po menopauzie wskazują na możliwość wystąpienia nowotworu. Objawy te mogą mieć jednak także inne przyczyny.

W zaawansowanych stadiach raka szyjki macicy kobiety często zgłaszają ból w dolnej części pleców lub w okolicy miednicy, podczas oddawania moczu lub stolca. Mogą też wystąpić zatory limfatyczne w nogach.

Czasami inne nowotwory są również związane z HPV. Objawy zależą od umiejscowienia guza i stadium choroby. Na przykład w przypadku raka prącia mogą pojawić się zmiany skórne, takie jak obrzęk lub stwardnienie żołędzi lub napletka, łatwo krwawiąca skóra na penisie, a czasem wydzielina o nieprzyjemnym zapachu. Rak pochwy staje się zauważalny dopiero w zaawansowanym stadium, z takimi objawami jak krwawe upławy lub krwawienie z pochwy (np. po stosunku).

Objawy brodawek skórnych

Brodawki skórne są zazwyczaj łatwe do rozpoznania. Zwykle nie powodują one żadnego dyskomfortu, poza sporadycznym swędzeniem, uczuciem ucisku czy napięcia. Brodawki na podeszwach stóp również mogą powodować ból. Czasami brodawki (np. brodawki podeszwowe) mają małe, czarne plamki. Są to skrzepy krwi z małych naczyń włosowatych w skórze.

Brodawki zwykłe są wielkości od główki szpilki do ziarnka grochu i mają szorstką, łuszczącą się powierzchnię. Najczęściej pojawiają się na grzbiecie dłoni, na palcach i brzegach paznokci oraz na stopach.

Brodawki podskórne na podeszwach stóp są wciskane do środka jak paznokcie przez ciężar ciała podczas chodzenia lub stania. Może to powodować taki ból, że osoba dotknięta chorobą ledwo może chodzić.

Brodawki mozaikowe są wielkości główki szpilki i są białe. Rosną one zwłaszcza na opuszkach palców stóp lub pod palcami. U niektórych pacjentów obejmują one także całą spodnią część stopy. Ponieważ są bardziej płaskie niż brodawki podeszwowe, zwykle nie powodują bólu podczas chodzenia lub stania.

Verrucae planae juveniles, które występują głównie u dzieci, to płaskie brodawki w kolorze skóry. Tworzą się one szczególnie na twarzy i grzbietach dłoni. Kiedy dzieci je drapią, rozprzestrzeniają wirusy HPV w linii, więc brodawki też często układają się w linię.

Objawy brodawek w jamie ustnej

Brodawczaki jamy ustnej to pojedyncze, przypominające kalafior brodawki w jamie ustnej. Najczęściej występują na podniebieniu twardym lub miękkim albo na języczku.

W chorobie Hecka na błonie śluzowej jamy ustnej pojawia się kilka okrągłych lub owalnych grudek. Szczególnie dotknięte są dzieci i młodzież.

Objawy epidermodysplasia verruciformis

W tej chorobie nieprawidłowe zmiany skórne przypominające płaskie, nieregularne brodawki (verrucosis) tworzą się w sposób uogólniony, tzn. na całym ciele. Lekko łuszczące się grudki lub blaszki mają kolor od czerwonawego do brązowawego. Choroba dotyka głównie młodych ludzi, rzadziej starszych dorosłych. Ryzyko zachorowania na raka skóry jest znacznie zwiększone, zwłaszcza w przypadku otwartych obszarów skóry wystawionych na działanie słońca.

HPV: diagnostyka i badanie

W większości przypadków przy zakażeniu wirusem HPV nie występują żadne objawy. Zwykle infekcja pozostaje więc niezauważona. Jeśli jednak wirusy HPV wywołują objawy choroby, są to zazwyczaj typowe zmiany na skórze lub błonie śluzowej. Jednak niektóre przejawy są tak niepozorne, że można je dostrzec tylko przy zastosowaniu specjalnych procedur. Niezbędne badania są zwykle przeprowadzane przez specjalistów, tzn. w zależności od obrazu klinicznego przez dermatologów, ginekologów, urologów lub laryngologów.

Wywiad lekarski (anamneza)

Przede wszystkim lekarz pyta pacjenta o wszelkie objawy, które mogą świadczyć na przykład o zakażeniu wirusem HPV:

• Gdzie dokładnie występują dolegliwości lub zmiany skórne?
• Czy występuje swędzenie lub pieczenie narządów płciowych?
• Czy wystąpiło jakieś krwawienie, którego nie da się wyjaśnić?

Ponieważ aktywność seksualna odgrywa decydującą rolę w rozwoju wirusa HPV, lekarz sformułuje również szczegółowe pytania na ten temat: Czy często zmieniałeś partnerów seksualnych? Czy zauważyłeś jakieś zmiany na błonach śluzowych, ewentualnie wyraźne brodawki?

Odnotowane zostaną także ogólne czynniki ryzyka, takie jak palenie papierosów czy przyjmowanie pewnych leków. Ponadto lekarz zapyta o wszelkie znane wcześniejsze choroby. Mogą one osłabiać układ odpornościowy i w ten sposób sprzyjać zakażeniu wirusem HPV.

Badanie fizykalne

Lekarz zazwyczaj bada całe ciało. Większość objawów wirusa HPV, czyli brodawki na skórze, można łatwo wykryć. Dalsze badania zwykle nie są wtedy konieczne. Jeśli brodawka skórna wydaje się podejrzana, lekarz usuwa ją i wysyła do laboratorium w celu dalszego zbadania.

Zmiany w obrębie kobiecych narządów płciowych są zwykle wykrywane podczas badań profilaktycznych. Pochwa jest badana palpacyjnie, a następnie za pomocą wziernika („lusterka”). Badanie palpacyjne jest ważne, ponieważ czasami wzierniki zakrywają głęboko umiejscowione narośla, które mogą być spowodowane wirusami HPV.

Zmiany na męskich narządach płciowych podejrzane o HPV można zwykle zobaczyć gołym okiem i są one jednoznaczne. Urolog, który specjalizuje się w tej części ciała, bada żołądź prącia, ujście cewki moczowej (meatus urethrae externus) i rozszerzenie cewki moczowej (fossa navicularis). Może on rozchylić ten obszar, aby zbadać ostatnie dwa centymetry cewki moczowej (czytaj także o: uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu).

Wirus HPV może być również wykryty w okolicy odbytu. Ponieważ nowotwory wywołane przez HPV mogą przedostać się do kanału odbytu, niektórzy lekarze wykonują proktoskopię kanału odbytu.

Rozmaz komórkowy

U kobiet w wieku 20 lat i starszych ginekolodzy regularnie wykonują wymaz z szyjki macicy w celu wczesnego wykrycia raka szyjki macicy. Najpierw powierzchnię szyjki macicy przeciera się kolistymi ruchami za pomocą szczoteczki. Lekarz pobiera drugi wymaz z kanału szyjki macicy. Wymazy są następnie utrwalane na szklanej płytce za pomocą wysokoprocentowego roztworu alkoholu, a następnie barwione i badane. Nie jest to specjalny wymaz na obecność wirusa HPV, ale badanie w poszukiwaniu podejrzanych zmian w komórkach, które mogą być wynikiem zakażenia HPV (lub z innych powodów).

Do oceny ewentualnych zmian w komórkach stosuje się skalę opracowaną przez greckiego lekarza Georgesa Papanicolaou. Dlatego właśnie badanie to nazywane jest także Pap-test.

Kolposkopia

Kolposkopia to rozszerzone badanie pochwy. Podczas tego badania ginekolog używa także tzw. kolposkopu (colpo = pochwa; skopie = obserwacja), czyli rodzaju mikroskopu. Dzięki 40-krotnemu powiększeniu lekarz może dostrzec najmniejsze zmiany lub krwawienie na szyjce macicy, ścianach pochwy i sromie. W kolposkopii rozszerzonej lekarz zakrapla na błonę śluzową 2-3 procentowy kwas octowy. Powoduje to, że zmienione górne warstwy pęcznieją i białawo odstają od reszty błony śluzowej.

Kolejnym krokiem jest tzw. próba (jodowa) Schillera. Błona śluzowa pochwy jest skrapiana roztworem jodyny (czteroprocentowy roztwór jodyny, płyn Lugola). Zdrowa błona śluzowa przybiera wtedy kolor brązowo-czerwony dzięki zawartej w niej skrobi (glikogenowi). Natomiast warstwy komórek zmienione na przykład przez wirusa HPV nie ulegają zabarwieniu.

Biopsja

Jeśli lekarz wykryje nieprawidłowości podczas badania wymazu lub kolposkopii, może pobrać określoną tkankę z kobiecych narządów płciowych i zbadać ją (biopsja). W zależności od umiejscowienia nieprawidłowej śluzówki próbkę tkanki wyskrobuje się ostrą łyżeczką (łyżeczkowanie) lub wycina się stożek z tkanki pochwy (konizacja).

Test HPV

Ten test jest używany do wykrywania infekcji HPV i identyfikacji typu wirusa. Najłatwiej testuje się go na szyjce macicy: wynik testu pomaga zdiagnozować nowotwór złośliwy lub jego prekursory. Test jest znacznie mniej przydatny do wykrywania zakażenia HPV w innych częściach organizmu.

Test HPV jest dostępny w różnych wersjach. Do wczesnego wykrywania raka szyjki macicy jest on obecnie zalecany tylko kobietom powyżej 30 roku życia wraz z testem Pap-test. Jeśli w młodszym wieku Pap-test jest nieprawidłowy, przydatny może być także test na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego. Może też pomóc w monitorowaniu skuteczności leczenia zmian przedrakowych na szyjce macicy.

HPV: leczenie

W większości przypadków infekcje wirusem HPV leczą się samoistnie, ponieważ komórki odpornościowe zabijają wirusy HPV. Czasami jednak istniejące choroby osłabiają układ odpornościowy, a tym samym walkę z wirusem HPV. Dlatego trzeba je leczyć.

Ogólnie rzecz biorąc, wybór terapii przeciwko HPV zależy od rodzaju i stopnia nasilenia objawów HPV. Objawy takie jak kłykciny kończyste czy brodawki skórne mogą być leczone na różne sposoby. Same wirusy HPV rzadko są całkowicie eliminowane. Dlatego często dochodzi do nawrotów choroby.

Krioterapia

Ta opcja leczenia wirusa HPV jest stosowana w przypadku powierzchownych kłykcin kończystych i brodawek skórnych. Lekarz aplikuje ciekły azot na dotknięty chorobą obszar skóry za pomocą sprayu lub patyczka, co powoduje obumarcie tkanki. Czasami tworzy się też mały pęcherz. Aplikację zwykle powtarza się co jeden do dwóch tygodni. Jednak wirus HPV jest w stanie przetrwać tę procedurę. W wielu przypadkach w wyniku tego powstają nowe brodawki.

Elektrokauteryzacja

Zabieg ten jest również wykonywany przez lekarza. Elektrokauteryzacja, podobnie jak wymrażanie, może być stosowana w przypadku kłykcin kończystych i brodawek skórnych. Tkanka zmieniona przez wirusa HPV jest niszczona przez prąd elektryczny. Jednak wirus HPV pozostaje w organizmie i w każdej chwili może spowodować nowe zmiany skórne.

Elektrokauteryzacja jest również stosowana po chirurgicznym usunięciu brodawek: bezpośrednio przylegające warstwy skóry i ich naczynia są kauteryzowane. Chociaż zmniejsza to ryzyko nawrotu choroby, istnieje duże prawdopodobieństwo, że powstanie blizna.

Zabiegi chirurgiczne

Każdy objaw wirusa HPV może być również zwalczany chirurgicznie. Można do tego wykorzystać różne instrumenty. Najpierw dotknięty chorobą obszar ciała jest miejscowo znieczulany. Następnie narośla można wyciąć za pomocą ostrej łyżeczki (łyżeczkowanie), pętli elektrycznej (elektrochirurgiczny zabieg wycięcia pętli, LEEP – Loop electrosurgical excision procedure) lub nożyczek chirurgicznych (wycięcie nożycowe).

W przypadku podejrzanych nowotworów (nowotwory śródnabłonkowe, zwłaszcza szyjki macicy) błony śluzowej narządów płciowych często wycina się cały stożek (konizacja). Zanim to jednak nastąpi, zwykle przeprowadza się kilka prób. Co sześć miesięcy lekarz sprawdza, jak zmienia się obraz kliniczny. Jeśli zostanie wykryty wirus HPV wysokiego ryzyka, tkanka musi zostać usunięta. Jeśli guz został już zdiagnozowany jako złośliwy, operacja jest wykonywana tak szybko, jak to możliwe. Jeśli pacjentka jest w ciąży, operację odkłada się do czasu po porodzie. W zależności od stopnia zaawansowania nowotworu chirurg odpowiednio przedłuży operację. Na przykład w przypadku zaawansowanego raka szyjki macicy usuwa się całą macicę (radykalna histerektomia).

U niektórych chorych na raka radioterapia lub chemioterapia są stosowane jako alternatywa lub uzupełnienie operacji.

Laseroterapia

Ta możliwość leczenia chorób HPV również należy do zabiegów chirurgicznych. Laser (na przykład laser CO2 lub Nd:YAG) jest używany do leczenia wszystkich rodzajów brodawek wirusowych HPV. W znieczuleniu miejscowym narośla są wycinane i odparowywane. Zalecana jest jednak ostrożność: wirusy HPV mogą się łatwo rozprzestrzeniać dzięki obecności dymu papierosowego. Dlatego szczególnie ważna jest odpowiednia ochrona za pomocą wyciągów i filtrów.

Leki przeciwko brodawkom wirusowym HPV

Istnieją leki, które leczą brodawki związane z wirusem HPV w okolicy narządów płciowych lub odbytu. Niektóre z nich są podawane przez lekarza, inne pacjenci mogą stosować samodzielnie w domu. Staranne i regularne przyjmowanie leków jest kluczowe dla powodzenia terapii. Przykłady:

Lek	Użytkownik	Uwagi
Podofilotoksyna 0,15% krem	pacjent	stosowanie: 2x dziennie przez 3 dni, potem 4 dni przerwy; ten cykl można powtórzyć maksymalnie cztery razy na maksymalnie 10 brodawek o wielkości od 1 do 10 mm i całkowitej powierzchni nie większej niż 1,5 cm2 zalecane szczególnie w przypadku brodawek płciowych (genitalnych), które nie były jeszcze leczone reakcje zapalne, powierzchowne rany, możliwe zaczerwienienie i pieczenie nie stosować w czasie ciąży nie stosować na błony śluzowe (tzn. nie stosować na brodawki w kanale odbytu czy pochwie)
imikwimod 5% krem	pacjent	stosować 3 razy w tygodniu na noc przez maksymalnie 16 tygodni sześć do dziesięciu godzin po nałożeniu kremu przemyć leczone miejsce wodą powinien wzmocnić system odpornościowy w obszarze dotkniętym chorobą zalecane w przypadku brodawek płciowych (genitaliów), które nie były jeszcze leczone niskie ryzyko nawrotu choroby możliwe reakcje zapalne, powierzchowne rany, podrażnienia skóry i obrzękinie stosować w czasie ciąży nie stosować na błony śluzowe (tzn. nie stosować na brodawki w kanale odbytu czy pochwie)
TCA – kwas trójchlorooctowy	lekarz	stosować co tydzień za pomocą wacika lub drewnianego patyczka bardzo dobrze sprawdza się w przypadku małych, miękkich kłykcin kończystych w okolicy błony śluzowej dobre gojenie bez blizny pieczenie i ból podczas stosowania może być stosowany w czasie ciąży

Z zasady zakażenia HPV wiążą się z wysokim ryzykiem nawrotów. Dlatego należy dokładnie sprawdzać miejsca poddane zabiegowi i regularnie konsultować się z lekarzem.

HPV: przebieg choroby i rokowanie

Nie ma klasycznego przebiegu zakażenia HPV. Często pozostaje niezauważona i leczy się bez konsekwencji. W przypadku wystąpienia objawów HPV możliwe jest także samoistne wyleczenie. Na ogół większość zakażeń HPV goi się w ciągu kilku miesięcy. Po dwóch latach około 90% wszystkich zakażeń HPV zostaje wyleczonych.

Tylko u nielicznych pacjentów niektóre wirusy HPV utrzymują się dłużej, a nawet prowadzą do raka. Może to nastąpić lata, a nawet dziesięciolecia po zakażeniu wirusem HPV.

Wyleczona infekcja HPV nie daje żadnej ochrony przed ponownym zakażeniem tym patogenem.

HPV: profilaktyka

Wiele się dyskutuje o tym, jak chronić się przed zakażeniem wirusem HPV. Zapobieganie nie jest łatwe, ponieważ wirusy HPV są szeroko rozpowszechnione i dlatego ryzyko zakażenia jest bardzo wysokie.

Ogólnie rzecz biorąc, warto zwracać uwagę na dokładną higienę i wzmacniać system odpornościowy. Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia zwykłymi brodawkami skórnymi, powinieneś unikać chodzenia boso po basenach, saunach, publicznych przebieralniach i pokojach hotelowych. Jeśli ktoś z twojego otoczenia ma brodawki, nie powinieneś dzielić się z tą osobą np. ręcznikiem, chusteczkami czy skarpetkami (w przypadku brodawek na stopach).

Aby zapobiec zakażeniom HPV w okolicach narządów płciowych i odbytu, powinieneś zawsze używać prezerwatywy, zwłaszcza jeśli często zmieniasz partnerów seksualnych. Bezpieczny seks nie zapewnia niezawodnej ochrony przed HPV, ponieważ wirus HPV może być przenoszony poprzez zakażenie wymazem. Prezerwatywy mogą jednak zmniejszyć ryzyko zakażenia.

Wiadomo, że ryzyko zakażenia HPV jest mniejsze u obrzezanych mężczyzn niż u nieobrzezanych.

HPV: szczepionka

Szczepionka przeciwko HPV służy przede wszystkim zmniejszeniu ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Może też zmniejszyć ryzyko wystąpienia niektórych innych nowotworów (raka pochwy, raka prącia itd.) i zapobiegać rozwojowi brodawek płciowych (genitalnych) u obu płci.

Nie wiadomo jeszcze dokładnie, jak długo utrzymuje się ochrona poszczepienna. Wyniki badań wskazują, że zaszczepione dziewczęta/kobiety są nadal skutecznie chronione przed zakażeniem HPV 12 lat po szczepieniu. Nie można jednak jeszcze stwierdzić, czy w pewnym momencie nie należy odświeżyć ochrony szczepień.

Pytania i odpowiedzi

Skąd się biorą wirusy HPV?

Do zakażenia około 40 typami HPV, które powodują choroby narządów płciowych, takie jak brodawki płciowe czy rak szyjki macicy, dochodzi w większości przypadków podczas kontaktów seksualnych. Bezpośredni kontakt z zakażonymi obszarami ciała (skóra, błona śluzowa) podczas stosunku lub z zakażonymi przedmiotami może prowadzić do zakażenia.

Czy można się pozbyć wirusów HPV?

Większość zakażeń HPV leczy się samoistnie, ponieważ układ odpornościowy rozpoznaje i eliminuje wirusy HPV. Jeśli to się nie uda, infekcja HPV utrzymuje się przez dłuższy czas. Jak dotąd nie ma leku, który mógłby bezpośrednio zwalczać wirusy HPV.

Czy wirus HPV towarzyszy przez całe życie?

Typy wirusa HPV wysokiego ryzyka nie są już wykrywalne we krwi po roku do dwóch lat od zakażenia. Niemniej jednak mogą one pozostać w organizmie przez lata i doprowadzić do powstania raka.

Źródła

• Majewski S, Pniewski T, Goyal-Stec M. Rola wirusów brodawczaka w rozwoju zmian łagodnych i złośliwych okolicy narządów płciowych. Zakażenia, 6/2005
• L.L. Villa, R.L. Costa, C.A. Petta, R.P. Andrade i inni. Prophylactic quadrivalent human papillomavirus (types 6, 11, 16, and 18) L1 virus-like particle vaccine in young women: a randomised double-blind placebo-controlled multicentre phase II efficacy trial. „Lancet Oncol”. 6 (5)
• M. Schiffman, S.K. Kjaer. Chapter 2: Natural history of anogenital human papillomavirus infection and neoplasia. „J Natl Cancer Inst Monogr”, 2003

Przeczytaj także o:

Kłykciny kończyste

Ból odbytu

Badanie moczu – co wykrywa?

Częste oddawanie moczu