Polineuropatia

W polineuropatii dochodzi do uszkodzenia nerwów obwodowych. Mogą to być na przykład nerwy w rękach i nogach lub te, które obsługują narządy wewnętrzne. Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia tych nerwów należą cukrzyca i nadużywanie alkoholu.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku polineuropatii? 

Zasadniczo, im wcześniej lekarze rozpoznają i leczą polineuropatię, tym lepsze jest rokowanie. Jednak choroba nerwów często rozwija się stopniowo. Niestety wiele osób dotkniętych chorobą uważa początkowe objawy, takie jak mrowienie w dłoniach lub stopach, za dokuczliwe, ale nieszkodliwe. Jeśli zauważysz u siebie podobne objawy, nie lekceważ ich! Skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który dokona interpretacji Twoich objawów, postawi właściwą diagnozę i w razie potrzeby rozpocznie leczenie polineuropatii. Jeśli to będzie konieczne, wystawi również recepty na leki i zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Co to jest polineuropatia? Grupa schorzeń, w których dochodzi do uszkodzenia kilku lub wielu nerwów obwodowych. Są to nerwy znajdujące się poza ośrodkowym układem nerwowym (mózg i rdzeń kręgowy). Polineuropatia nazywana jest również polineuropatią obwodową lub neuropatią obwodową (Periphere Neuropathie – PNP).
• Objawy: W zależności od tego, które nerwy zostały uszkodzone. Często występują zaburzenia czucia, mrowienie, ból i drętwienie nóg lub rąk, osłabienie mięśni, skurcze i paraliż mięśni, zaburzenia opróżniania pęcherza moczowego, zaparcia lub biegunki, impotencja, zaburzenia rytmu serca itp.
• Badania: Badanie fizykalne, elektroneurografia (ENG), elektromiografia (EMG), badania krwi itp.
• Przyczyny: Głównie cukrzyca i nadużywanie alkoholu. Inne przyczyny to pozostałe choroby nabyte lub zatrucia. Rzadziej polineuropatia jest uwarunkowana genetycznie. Czasami w ogóle nie można znaleźć przyczyny.
• Terapia: Jeśli to możliwe, przyczyna jest usuwana lub leczona. Ponadto objawy mogą być leczone w sposób szczególny (np. za pomocą leków, prądów TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation), fizjoterapii, kąpieli naprzemiennych, okładów, pomocy ortopedycznych).

Polineuropatia – objawy

W polineuropatii dochodzi do uszkodzenia nerwów obwodowych. Mogą to być na przykład nerwy, które kontrolują skurcze mięśni (nerwy ruchowe), trawienie lub oddychanie (nerwy autonomiczne). Nerwy odpowiedzialne za wrażliwe odczuwanie dotyku, temperatury, ciśnienia i wibracji (nerwy wrażliwe) są również często dotknięte tą chorobą.

To, jakie objawy polineuropatii występują u danego pacjenta, zależy więc od tego, jakie nerwy zostały uszkodzone. W związku z tym rozróżnia się zaburzenia motoryczne, autonomiczne i sensoryczne.

Objawy polineuropatii mogą być również klasyfikowane według ich lokalizacji w organizmie.

• Najczęściej objawy polineuropatii dotyczą obu stóp lub obu rąk. Jest to tzw. polineuropatia symetryczna. Jeśli natomiast uszkodzenie nerwów występuje tylko po jednej stronie ciała, mówi się o polineuropatii asymetrycznej.
• Jeśli uszkodzenie nerwów dotyczy głównie części ciała oddalonych od tułowia (takich jak stopy, dłonie), nazywa się to polineuropatią dystalną. Znacznie rzadziej choroba obejmuje części ciała znajdujące się blisko tułowia (polineuropatia proksymalna).

Objawy polineuropatii – nerwy czucia, receptory

Nerwy, które prowadzą od skóry do mózgu, nazywane są receptorami. Informują one mózg np. o dotyku, ciśnieniu, temperaturze, bodźcach bólowych lub wibracjach. Gdy ich wrażliwość jest zaburzona przez polineuropatię, cierpi na tym percepcja np. w rękach i nogach. Często dotknięte tą dolegliwością są palce u stóp. Występuje wtedy na przykład niedoczulica, mrowienie lub kłujące, piekące bóle.

Możliwym objawem polineuropatii są również odrętwienia. Jeśli występują one w nogach, osoby nimi dotknięte mają problemy z koordynacją, np. podczas chodzenia.

Jeśli zaburzone jest poczucie temperatury, łatwiej może dojść do urazów. Pacjenci z polineuropatią nie zauważają wtedy, że np. ich kąpiel jest zdecydowanie za gorąca. Osoby z wyraźną polineuropatią mogą również odczuwać ból tylko w ograniczonym zakresie. Zwiększa to ryzyko urazów.

UWAGA: Większość polineuropatii wiąże się z zaburzeniami czucia.

Objawy polineuropatii – nerwy ruchowe

Nerwy ruchowe przenoszą polecenia z mózgu do mięśni szkieletowych. Polecenia te powodują skurcz i rozkurcz mięśnia. W polineuropatii ruchowej nerwy te ulegają uszkodzeniu. W wyniku tego mięśnie dotknięte chorobą tracą swoją siłę. W najgorszym przypadku dochodzi do porażenia mięśni. Możliwe są również skurcze mięśni.

Ogólnie rzecz biorąc, jeśli tkanka mięśniowa przez dłuższy czas jest niedostatecznie aktywowana lub w ogóle nie jest aktywowana przez nerwy ruchowe, ulega degeneracji – kurczy się i słabnie. Szczególnie szybko dzieje się to w mięśniach szkieletowych. W ciężkich przypadkach polineuropatia ruchowa może prowadzić do zaniku mięśni.

Objawy polineuropatii – autonomiczny układ nerwowy (łac. systema nervosum autonomicum)

Nerwy autonomiczne (wegetatywne) kontrolują funkcjonowanie narządów wewnętrznych, takich jak serce, płuca, żołądek, jelita, narządy płciowe i pęcherz moczowy. Nie są one podporządkowane woli człowieka. Nie można na przykład świadomie nakazać mięśniu sercowemu, aby się skurczył.

Jeśli nerwy autonomiczne są uszkodzone, mogą wystąpić poważne, a nawet zagrażające życiu objawy. Na przykład jeśli w polineuropatii uszkodzone są nerwy jelitowe, może wystąpić biegunka lub zaparcie. Jeśli uszkodzone są nerwy regulujące pracę pęcherza, zaburzone jest oddawanie moczu, czyli opróżnianie pęcherza. Uszkodzenie nerwów w płucach może spowodować niewydolność oddechową. Jeśli polineuropatia autonomiczna dotyczy nerwów w mięśniu sercowym, może dojść do groźnych zaburzeń rytmu serca.

Objawy polineuropatii w skrócie

W poniższej tabeli przedstawiono w skrócie główne objawy polineuropatii.

Objawy czuciowe	Objawy motoryczne	Objawy autonomiczne
Swędzenie, mrowienie	Drgawki mięśniowe	Zaburzenia działania źrenic
Kłucie	Skurcze mięśni	Zatrzymanie wody w organizmie (obrzęk)
Uczucie swędzenia i drętwienia	Osłabienie mięśni	Wrzody
Uczucie skrępowania	Zanik mięśni	Zmniejszona potliwość
Wrażenie opuchnięcia		Palpitacje w spoczynku
Uczucie nieprzyjemnego ucisku		Paraliż żołądka (gastropareza)
Uczucie, jakby się chodziło po wacie		Biegunka, zaparcia
Niestabilność chodu (zwłaszcza w ciemności)		Zaburzone opróżnianie pęcherza moczowego
Brak odczuwania temperatury		Impotencja (zaburzenia erekcji)
Bezbolesne rany		Zawroty głowy/ omdlenia przy wstawaniu

Polineuropatia cukrzycowa – objawy

W polineuropatii spowodowanej cukrzycą objawy rozwijają się stopniowo. Jako pierwsze uszkodzeniu ulegają zazwyczaj receptory, czyli czuciowe włókna nerwowe. Osoby dotknięte chorobą zauważają wtedy np. uczucie drętwienia lub mrowienia w nogach. Wiele osób odczuwa również piekący ból w stopach (zespół piekących stóp).

Te objawy polineuropatii są szczególnie zauważalne w spoczynku lub w nocy. Niektórzy pacjenci mówią, że z trudem znoszą nawet ciężar i dotyk kołdry.

Często w polineuropatii cukrzycowej dochodzi jedynie do zmniejszenia odczuwania bólu. Drobne urazy pozostają wtedy często zupełnie niezauważone. Ponieważ w wielu przypadkach cukrzycy zaburzone jest również krążenie krwi, może dojść do powstania źle gojących się ran. Dzieje się to najczęściej na stopach (zespół stopy cukrzycowej). Dotknięta tkanka może nawet obumrzeć (martwica). Większość chorych na cukrzycę cierpi na polineuropatię w obu stopach lub nogach.

W miarę postępu choroby polineuropatia może rozprzestrzeniać się na autonomiczny układ nerwowy. Możliwe konsekwencje to np. zaburzenia połykania, wymioty oraz naprzemienne biegunki i zaparcia. Objawami polineuropatii może być też nietrzymanie moczu i zaburzenia potencji (u mężczyzn).

Polineuropatia alkoholowa – objawy

Często występuje również polineuropatia alkoholowa. Zwykle postępuje ona powoli. Większość osób dotkniętych tą chorobą ma zaburzenia nerwowe w obu nogach (polineuropatia symetryczna): występuje ból, brak czucia, zaburzenia czucia, zanik mięśni i znaczne osłabienie mięśni (niedowład). Osoby dotknięte chorobą nie mogą wtedy np. prawidłowo stać.

W ciężkich przypadkach objawy polineuropatii rozwijają się również w okolicach oczu, np. zaburzenia pracy źrenic i porażenia mięśni oka.

UWAGA: W niektórych przypadkach polineuropatia alkoholowa przebiega również bezobjawowo.

Polineuropatia – przyczyny i czynniki ryzyka

Lekarze znają obecnie ponad 200 różnych przyczyn polineuropatii. Najczęstszą przyczyną uszkodzenia nerwów jest cukrzyca (polineuropatia cukrzycowa) lub alkohol (polineuropatia alkoholowa).

Polineuropatia w cukrzycy

Polineuropatia cukrzycowa jest najczęstszą postacią polineuropatii. Może występować zarówno w cukrzycy typu 1, jak i typu 2.

Szacuje się, że u co drugiej osoby chorej na cukrzycę rozwinie się w ciągu życia polineuropatia. Decydującym czynnikiem jest to, czy i jak dobrze leczona jest cukrzyca: u chorych na cukrzycę, u których poziom cukru we krwi jest źle kontrolowany, polineuropatia rozwija się szczególnie wcześnie i szczególnie ciężko.

Mechanizmy, dzięki którym stale podwyższony poziom cukru we krwi uszkadza nerwy, nie zostały jeszcze dokładnie wyjaśnione.

• Z jednej strony wysoki poziom cukru we krwi może bezpośrednio uszkadzać nerwy. Eksperci podejrzewają, że cząsteczki cukru tworzą reaktywne związki z różnymi białkami. Atakują one komórki nerwowe i z czasem nieodwracalnie je uszkadzają.
• Po drugie wysoki poziom cukru we krwi uszkadza drobne naczynia krwionośne w organizmie (mikroangiopatia). Może to prowadzić do tego, że nerwy nie są już zaopatrywane w wystarczającą ilość tlenu i składników odżywczych. W efekcie cierpi na tym ich funkcjonowanie. Z czasem niedostatecznie zaopatrzone nerwy mogą nawet obumrzeć.

W większości przypadków u chorych na cukrzycę uszkodzenie nerwów postępuje w sposób utajony. Dlatego objawy polineuropatii rozwijają się powoli. Uszkodzenia nerwów rozwijają się również w różny sposób u każdego pacjenta. Rodzaj i nasilenie objawów mogą się zatem znacznie różnić.

Polineuropatia spowodowana alkoholem

Drugim najczęstszym czynnikiem wywołującym polineuropatię jest alkohol, a konkretnie jego przewlekłe spożywanie. Również w tym przypadku dokładne mechanizmy, które prowadzą do uszkodzenia nerwów, nie zostały jeszcze całkowicie wyjaśnione. Badania wskazują jednak, że alkohol może bezpośrednio atakować nerwy. Uważa się, że ten właśnie mechanizm jest w głównej mierze odpowiedzialny za uszkodzenia nerwów u alkoholików.

Drugim czynnikiem komplikującym może być fakt, że alkoholizm jest często związany z niedożywieniem. Wielu alkoholików ma ubogą i jednostronną dietę. Może to prowadzić m.in. do niedoboru witaminy B12. Witamina ta jest bardzo ważna dla funkcjonowania układu nerwowego. Niedobór witaminy B12 może więc dodatkowo sprzyjać zaburzeniom układu nerwowego u alkoholików. Dzieje się tak dlatego, że niedobór witaminy B12 może również sam w sobie wywoływać polineuropatię.

Inne przyczyny polineuropatii

Inne możliwe przyczyny polineuropatii obejmują:

• niedobór witaminy B12 (np. u wegan lub po operacji żołądka),
• chorobę nerek,
• chorobę wątroby,
• zaburzenia tarczycy (niedoczynność i nadczynność),
• podagrę,
• toksyn (takich jak arsen, ołów) i leków (zwłaszcza leki przeciwnowotworowe),
• rozpuszczalniki (np. węglowodory takie jak benzen lub trichloroeten, alkohole takie jak metanol; z tego powodu toksyczna polineuropatia jest uznawana, po przeprowadzeniu odpowiednich badań, za chorobę zawodową w niektórych grupach zawodowych, takich jak malarze lub posadzkarze),
• niektóre choroby zakaźne, takie jak borelioza, błonica, mononukleoza, półpasiec, zakażenia opryszczkowe (herpes simplex), HIV itp.,
• zespół Guillaina-Barrégo (chorobę autoimmunologiczną),
• chorobę Fabry’ego (wrodzone zaburzenie metabolizmu),
• nowotwory (polineuropatia może być tu pierwszym objawem).

Większość polineuropatii jest wywoływana przez tego typu choroby lub zatrucia. Czasami czynnikiem wyzwalającym są również niektóre leki stosowane między innymi w terapii nowotworów. Rzadziej uszkodzenia nerwów są uwarunkowane genetycznie. Istnieją różne choroby wrodzone, którym towarzyszy polineuropatia. Należą do nich choroba Charcota-Mariego-Tootha typu 1A (HMSN, od ang. hereditary motor and sensory neuropathy), której istnieje kilka podtypów.

U około 20 procent wszystkich pacjentów przyczyna polineuropatii pozostaje niewyjaśniona.

UWAGA: Kiedy toksyny, takie jak alkohol, metale ciężkie lub leki, uszkadzają nerwy, mamy do czynienia z polineuropatią toksyczną.

Która część komórek nerwowych jest uszkadzana?

Każda komórka nerwowa składa się z ciała komórkowego i włókna nerwowego (aksonu). Akson może mieć do jednego metra długości. Można myśleć o przewodach nerwowych jak o przewodach elektrycznych. Organizm chroni swoje „kable nerwowe” warstwą izolacyjną. Nazywa się to osłonką mielinową lub warstwą mieliny. Oprócz funkcji ochronnej osłonka mielinowa ma jeszcze jedno zadanie: przyspiesza przekazywanie elektrycznych sygnałów nerwowych.

W zależności od tego, która część komórki nerwowej została uszkodzona, rozróżnia się polineuropatię demielinizacyjną i aksonalną.

Polineuropatia demielinizacyjna charakteryzuje się rozpadem ochronnej warstwy osłonki mielinowej. Z drugiej strony, jeśli uszkodzony jest sam akson, mamy do czynienia z polineuropatią aksonalną. Obie formy polineuropatii mogą również występować w połączeniu. W tym przypadku uszkodzeniu ulegają w równym stopniu osłonki mielinowe i aksony.

Polineuropatia – badania i diagnostyka

W przypadku wystąpienia ewentualnych objawów polineuropatii należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Jeśli uszkodzenie nerwów zostanie wcześnie wykryte i jego przyczyna zostanie wyleczona, ma to pozytywny wpływ na przebieg polineuropatii.

Konsultacja lekarz-pacjent

Lekarz najpierw przeprowadzi z pacjentem szczegółową rozmowę w celu zebrania wywiadu medycznego (anamnezy). Zapyta cię o objawy i o to, jak długo już je masz. Będzie on również pytał o wszelkie wcześniejsze lub ukryte choroby (takie jak cukrzyca, choroby nerek, niedoczynność tarczycy itp.). Należy również opowiedzieć lekarzowi o wszystkich przyjmowanych lekach i toksynach, na które pacjent może być narażony np. w pracy.

Informacje o zażywaniu narkotyków i alkoholu są również ważne w diagnostyce polineuropatii. Należy otwarcie i szczerze odpowiadać na pytania lekarza. Tylko w ten sposób może on znaleźć właściwą przyczynę zaburzeń nerwowych.

Badania i testy

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz przeprowadzi badanie fizykalne. Na przykład będzie on badał odruchy pacjenta (takie jak odruch ścięgna Achillesa, który jako pierwszy ulega osłabieniu). Sprawdzi również, czy źrenice prawidłowo reagują na padające światło. Lekarz poszukuje również ewentualnych wad (deformacji) układu kostnego. Na przykład szponiaste palce i stopy wydrążone mogą wskazywać, że polineuropatia jest dziedziczna.

Następnie przeprowadza się inne badania. Niektóre z nich przeprowadzane są u każdego pacjenta, inne tylko w niektórych przypadkach.

• Elektroneurografia (ENG) mierzy prędkość przewodzenia nerwów. W tym celu lekarz przykłada niewielki impuls elektryczny w co najmniej dwóch różnych punktach nerwu. Następnie mierzy czas potrzebny na reakcję (skurcz) powiązanego z nim mięśnia. W polineuropatii prędkość przewodzenia nerwów jest zwykle zmniejszona.
• Elektromiografia (EMG) bada elektryczną aktywność mięśni. W zaburzeniach ruchowych, takich jak osłabienie lub paraliż mięśni, możliwe jest ustalenie, czy problem leży w samym mięśniu, czy też w nerwach, które go zaopatrują. Jeśli EMG wykazuje, że funkcja nerwu jest zaburzona, wskazuje to na polineuropatię.
• W ilościowym badaniu sensorycznym lekarz sprawdza, jak nerw reaguje na określone bodźce, takie jak ciśnienie czy temperatura. Dzięki temu można stwierdzić, czy wrażliwość nerwu jest upośledzona – jak w przypadku polineuropatii. Jest to dobry sposób na wykrycie uszkodzenia nerwów. Badanie to jest jednak bardzo czasochłonne. Ponadto pacjent musi się dobrze skoncentrować i współpracować. Z tego powodu metoda ta nie jest rutynowo stosowana w diagnostyce polineuropatii.
• Elektrokardiografia (EKG) może dostarczyć informacji o tym, czy autonomiczne włókna nerwowe serca są uszkodzone.
• Za pomocą badania ultrasonograficznego pęcherza moczowego lekarz może stwierdzić, czy po oddaniu moczu w pęcherzu znajdują się jeszcze resztki moczu. Jeśli tak jest, to prawdopodobnie pęcherz nie opróżnia się prawidłowo. Zdarza się to bardzo często w przypadku polineuropatii autonomicznej.
• Podczas biopsji nerwu przez niewielkie nacięcie skóry pobierana jest niewielka próbka tkanki nerwowej. Próbka tkanki jest następnie badana diagnostycznie pod mikroskopem. Badanie to przeprowadza się jednak tylko w bardzo szczególnych przypadkach. Na przykład może to być konieczne u chorych na cukrzycę, u których uszkodzone są tylko nerwy po jednej stronie ciała (asymetryczna polineuropatia cukrzycowa). Również w przypadku, gdy lekarz podejrzewa trąd jako przyczynę uszkodzenia nerwu, może on przeprowadzić biopsję nerwu.
• Biopsja skóry jest również wykonywana tylko w wybranych przypadkach. Polega na wycięciu niewielkiego fragmentu skóry (np. na podudziu) i dokładnym jego zbadaniu.
• Badania krwi są głównie wykorzystywane do identyfikacji powszechnych i uleczalnych przyczyn uszkodzenia nerwów. Rzadsze przyczyny mogą być również wykryte przez pewne wartości laboratoryjne, jeśli są podejrzewane. Niektóre przykłady badań laboratoryjnych dla polineuropatii to:
  • Podwyższone poziom markerów stanów zapalnych (takie jak CRP, białe krwinki itp.) mogą wskazywać na zapalną przyczynę uszkodzenia nerwu.
  • Doustny test tolerancji glukozy (oGTT – ang. Oral Glucose Tolerance Test) pokazuje, jak dobrze organizm może przetwarzać cukier. Nieprawidłowe wyniki badań mogą wskazywać na niewykrytą cukrzycę (lub jej prekursora). Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo jest również bardzo pouczające.
  • Jeśli stwierdzona jest cukrzyca, szczególnie ważna jest wartość HbA1c (długotrwały poziom cukru we krwi), która pokazuje, jak dobrze cukrzyca była kontrolowana w ostatnich miesiącach.
  • Status witaminy B12 jest mierzony, aby sprawdzić, czy istnieje możliwy niedobór.
  • Jeśli wartości parametrów wątrobowych lub nerkowych są poza normą, polineuropatia jest prawdopodobnie spowodowana chorobą wątroby lub nerek. Uszkodzenie wątroby może być również spowodowane nadużywaniem alkoholu.
  • Jeśli istnieje podejrzenie, że przyczyną polineuropatii jest jakaś choroba zakaźna, przydatne są specjalne badania krwi. Na przykład podejrzenie boreliozy może być wyjaśnione poprzez badanie krwi pacjenta na obecność przeciwciał przeciwko bakteriom wywołującym tę chorobę (borrelia).
• Badania genetyczne są wskazane, jeśli w rodzinie występuje kilka przypadków polineuropatii. Wtedy podejrzenie, że jest to dziedziczne uszkodzenie nerwów, jest oczywiste.

To samo dotyczy sytuacji, gdy u pacjenta występują pewne deformacje stopy (palce szponiaste, wydrążone stopy) lub inne deformacje szkieletu (np. skolioza). Są one typowe dla dziedzicznej polineuropatii. Następnie lekarz może zlecić zbadanie materiału genetycznego pacjenta pod kątem odpowiednich zmian (mutacji).

Polineuropatia – leczenie

Skuteczna terapia polineuropatii polega na wyeliminowaniu lub leczeniu przyczyny choroby – o ile jest to możliwe. Nazywa się to terapią przyczynową. Wiele objawów polineuropatii można również leczyć w sposób szczególny. Terapia objawowa może uzupełniać terapię przyczynową, jeśli taka jest możliwa.

Terapia przyczynowa

Niektóre przykłady leczenia przyczynowego dla polineuropatii to:

• Alkoholicy powinni przejść przez odwyk. U pacjentów z cukrzycą należy odpowiednio wyregulować poziom cukru we krwi. W przypadku zdiagnozowania niedoboru witaminy B12 należy stosować bardziej zbilansowaną dietę i uzupełniać jej niedobór suplementem witaminowym. Jeśli przyczyną polineuropatii są toksyny lub leki, należy ich w miarę możliwości unikać.
• U pacjentów z pewną podgrupą polineuropatii (przewlekła zapalna polineuropatia demielinizacyjna) odkryto przeciwciała, które blokują przewodzenie sygnałów pobudzających wzdłuż włókien mielinizowanych. U tych pacjentów oraz u osób z neuropatią immunologiczną standardowe terapie przynoszą słabe efekty. Jednak leczenie rytuksymabem – sztucznie wytworzonym przeciwciałem stosowanym w immunoterapii nowotworów i chorób autoimmunologicznych – ma duże szanse powodzenia.

Leczenie objawowe

Stosuje się np. następujące środki terapii objawowej:

Terapia przeciwbólowa

U wielu pacjentów z polineuropatią uszkodzenie nerwów powoduje palący ból. Można to złagodzić za pomocą terapii przeciwbólowej. Lekarz często zaleca środki przeciwbólowe, takie jak ASS (kwas acetylosalicylowy) lub paracetamol. Dobierze on dawkę dostosowaną indywidualnie do każdego pacjenta.

• W przypadku bardzo silnego bólu nerwów może on przepisać również opioidy. Są to bardzo silne środki przeciwbólowe, ale mają dwie wady. Po pierwsze ich działanie może z czasem słabnąć – do uśmierzenia bólu potrzebne są wtedy coraz większe dawki. Po drugie opioidy mogą być uzależniające. Dlatego ich stosowanie musi być starannie monitorowane przez lekarza.

UWAGA: W przypadku bardzo uporczywego bólu w polineuropatii sensowne może być leczenie pacjenta przez terapeutę bólu. Osoba ta specjalizuje się w terapii bólu przewlekłego.

• Leki przeciwdrgawkowe (antyepileptyczne) mogą również pomóc przy bólach nerwów, są to na przykład gabapentyna lub pregabalina. Sprawiają one, że komórki nerwowe są mniej pobudliwe. Dzięki temu ból nerwów ustępuje. Terapia lekami przeciwdrgawkowymi jest „stopniowana”, tzn. leczenie rozpoczyna się od małej dawki, a następnie powoli zwiększa się dawkę, aż do uzyskania pożądanego efektu. Zapobiega to skutkom ubocznym działania tych leków. Ponadto podczas leczenia lekarz będzie regularnie kontrolował krew pacjenta. Leki przeciwpadaczkowe mogą zmieniać niektóre parametry krwi.
• Leki poprawiające nastrój (antydepresanty), takie jak amitryptylina, są również często stosowane w terapii bólu. Hamują one przekazywanie sygnałów bólowych w rdzeniu kręgowym. Nie uśmierza to wprawdzie bólu pacjenta, ale czyni go bardziej znośnym. Podobnie jak w przypadku leków przeciwdrgawkowych zaleca się „stopniowe wprowadzanie” terapii lekami przeciwdepresyjnymi (początkowo mała dawka, potem stopniowo zwiększana). Zmniejsza to ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak spadek ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca czy problemy z oddawaniem moczu.
• Niektórzy pacjenci z polineuropatią z bólem nerwów odnoszą korzyści z tak zwanej TENS (przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów – od ang. Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation), zwanej również terapią prądami stymulującymi. Polega to na umieszczeniu elektrody na bolesnym obszarze skóry. Jest ona połączona z małym urządzeniem przenośnym. W razie potrzeby pacjent może nacisnąć przycisk w celu dostarczenia delikatnych impulsów elektrycznych przez elektrodę w obszar skóry. Może to spowodować osłabienie bólu. Nie wiadomo dokładnie, jak to jest możliwe, ale są różne teorie. Na przykład niektórzy eksperci podejrzewają, że impulsy elektryczne uwalniają własne substancje neurotrasmiterów łagodzących ból.

UWAGA: Skuteczność TENS w przypadku bólu nerwów nie została jeszcze ostatecznie naukowo udowodniona.

Fizykoterapia

Fizykoterapia może pomóc, szczególnie w przypadku zaburzeń sensorycznych i motorycznych występujących w polineuropatii. Należą do nich na przykład: fizjoterapia, kąpiele naprzemienne, leczenie sparaliżowanych mięśni prądem elektrycznym oraz ciepłe i zimne okłady. Zabiegi te mogą między innymi zwiększyć krążenie krwi i wzmocnić osłabione mięśnie. Ponadto fizykoterapia pomaga pacjentom z polineuropatią w zachowaniu mobilności pomimo bólu i innych ograniczających dolegliwości.

Inne działania terapeutyczne stosowane w leczeniu polineuropatii

W zależności od rodzaju i stopnia nasilenia dolegliwości można rozważyć także inne działania terapeutyczne. Oto kilka przykładów:

• Osoby cierpiące na polineuropatię, które mają częste skurcze w łydkach, mogą spróbować przyjmować preparaty magnezu. Pomocny może być również aktywny składnik: chinina.
• Jeśli pacjenci z polineuropatią mają duże problemy z chodzeniem, przydatne są pomoce ortopedyczne. Jeśli na przykład uszkodzony zostanie tzw. nerw kostny w nodze, osoby dotknięte chorobą z trudem podnoszą stopę lub nie mogą jej podnieść. Wtedy pomaga specjalna szyna lub but/obuwie.
• Jeśli pacjentom z powodu polineuropatii dokucza uczucie pełności, nudności lub wymioty, zaleca się zmianę nawyków żywieniowych: lepiej jest jeść kilka małych posiłków rozłożonych w ciągu dnia niż kilka dużych. Dodatkowo nudności i wymioty można złagodzić lekami na receptę (metoklopramid lub domperidon).
• Pacjenci z zaparciami powinni pić dużo płynów, stosować dietę bogatą w błonnik i regularnie ćwiczyć. W przypadku ostrej biegunki w polineuropatii lekarz może przepisać lek (taki jak loperamid).
• Zaburzenia autonomicznego układu nerwowego w polineuropatiach to na przykład problemy z krążeniem podczas wstawania z pozycji leżącej lub siedzącej (niedociśnienie ortostatyczne): osoba dotknięta chorobą odczuwa zawroty głowy lub nawet mdleje z powodu nagłego spadku ciśnienia krwi. Aby temu zapobiec, pacjenci powinni zawsze wstawać powoli. Pomocne mogą być również pończochy uciskowe. Zapobiegają one gromadzeniu się krwi w nogach, co powoduje problemy z krążeniem. Przydatny jest również regularny trening mięśni. W razie potrzeby lekarz może również przepisać leki przeciw niskiemu ciśnieniu krwi.
• Jeśli polineuropatie powodują osłabienie pęcherza, pacjenci powinni chodzić do toalety regularnie (na przykład co trzy godziny) – nawet jeśli nie ma potrzeby oddawania moczu. Zapobiega to gromadzeniu się zbyt dużej ilości resztek moczu w pęcherzu, co może prowadzić do infekcji pęcherza moczowego.
• Impotencja (zaburzenia erekcji) może być spowodowana zarówno przez samą polineuropatię, jak i przez leki, takie jak leki przeciwdepresyjne. W tym ostatnim przypadku pacjenci powinni omówić z lekarzem, czy można przerwać stosowanie leku. Jeśli nie jest to możliwe lub jeśli impotencja nadal się utrzymuje, dotknięci nią mężczyźni mogą pomóc sobie przy pomocy pompy próżniowej. Lekarz może również przepisać lek wzmacniający funkcje seksualne (syldenafil itp.).

Polineuropatia – przebieg i rokowanie

Na przebieg polineuropatii można pozytywnie wpłynąć, jeśli czynnik wyzwalający zostanie usunięty (jeśli to możliwe) lub poddany leczeniu. Objawy mogą być również złagodzone za pomocą różnych terapii. Mimo to wielu pacjentów zadaje sobie pytanie: czy polineuropatię można wyleczyć?

Zasadniczo, im wcześniej uszkodzenie nerwu zostanie rozpoznane i poddane leczeniu, tym lepsze są rokowania. Niestety polineuropatia często przez długi czas przebiega bezobjawowo lub jej pierwsze łagodne objawy nie są traktowane poważnie. W momencie postawienia diagnozy choroba jest już zwykle bardzo zaawansowana. Często w wyniku polineuropatii dochodzi już do nieodwracalnego uszkodzenia nerwów. Całkowite wyleczenie nie jest już wtedy możliwe. Dzięki odpowiedniemu leczeniu można jednak spróbować zapobiec dalszemu uszkodzeniu nerwów spowodowanemu polineuropatią i poprawić istniejące objawy.

5 etapów polineuropatii obwodowej

Polineuropatia obwodowa jest stanem, który wynika z uszkodzenia układu nerwowego. Diagnoza może być trudna do określenia, ponieważ dysfunkcja może być umiejscowiona w dowolnym miejscu w organizmie. Istnieje kilka wspólnych objawów, które są charakterystyczne dla neuropatii. Najczęstsze objawy to silny ból w dłoniach i stopach, wraz z uczuciem osłabienia i wrażeniem ukłuć szpilek. Neuropatia pogarsza się z czasem, jeśli nie jest leczona, i istnieje kilka etapów tego stanu. Poniżej znajduje się opis poszczególnych etapów polineuropatii.

• Etap 1: Drętwienie i ból: W początkowych stadiach polineuropatii będziesz odczuwać ból i drętwienie. Objawy te nie są uporczywe, ale można zauważyć, że pojawiają się i znikają. Te pierwsze objawy bólu i drętwienia mogą być subtelne, ale można je rozpoznać. Na przykład można zauważyć lekkie mrowienie lub drętwienie rąk i stóp, które jednak w końcu ustępują. Innym wczesnym objawem polineuropatii może być to, że Twoja równowaga i refleks są nieco zaburzone w porównaniu ze stanem poprzednim. Często zdarza się, że pierwsze objawy pojawiają się co kilka tygodni i stają się coraz bardziej intensywne. Często zdarza się, że ludzie ignorują pierwsze objawy neuropatii, ponieważ są one bardzo subtelne.  
• Etap 2: Regularne i uporczywe objawy: Drugi etap neuropatii obwodowej występuje, gdy ból i drętwienie stają się bardziej regularne i stałe. Trudno jest dokładnie określić, kiedy neuropatia pacjenta przechodzi w ten drugi etap, ale staje się to oczywiste, gdy ból i drętwienie są odczuwane o wiele częściej niż w przeszłości. W drugim stadium coraz trudniej jest ignorować bóle, drętwienia i inne obecne objawy. Jest to etap, w którym wiele osób rozpoznaje, że coś może być nie tak, i szuka pomocy u lekarza. W większości przypadków, jeśli występuje neuropatia i jest ona zdiagnozowana oraz leczona w drugim etapie, to szanse na wyleczenie uszkodzenia nerwów jest wysoka. Jeśli jednak polineuropatia pozostanie bez leczenia na drugim jej etapie, to uszkodzenie nerwów jest często trwałe.
• Etap 3: Paraliżujący ból: W trzecim stadium polineuropatii ból pojawia się codziennie lub prawie codziennie. W tym stadium ból zaczyna wpływać na codzienne czynności i uniemożliwia normalne funkcjonowanie. W tym momencie pacjenci zdają sobie sprawę z tego, że leki przeciwbólowe dostępne bez recepty już nie działają, i nie mogą oni znaleźć sposobu na złagodzenie bólu. W trzecim etapie polineuropatii nadal istnieje szansa, że niektóre z uszkodzeń nerwów można odwrócić, ale w wielu przypadkach uszkodzenia te mają już charakter trwały.
• Etap 4: Stałe drętwienie: W czwartym etapie neuropatii Twoje nogi i stopy staną się bardzo zdrętwiałe. Wynika to z braku zdrowych nerwów, które są w stanie przenosić sygnały do mózgu. Możesz zauważyć spadek bólu, ale to wcale nie jest dobra wiadomość. Kiedy tak się dzieje, jest to znak, że nerwy umierają i znaczna większość włókien nerwowych uległa rozpadowi. W tym momencie większe włókna nerwowe zaczynają ulegać nieodwracalnemu uszkodzeniu. Na tym etapie jest prawdopodobne, że Twoja równowaga jest zaburzona, a chodzenie i utrzymanie równowagi może stać się trudne. W czwartym stadium neuropatii, uszkodzenie nerwów jest trwałe, a wiele odrętwień jest już nieodwracalnych. Na tym etapie należy pilnie szukać leczenia, aby zapobiec dalszemu pogarszaniu się odrętwienia, którego nie da się już odwrócić. W czwartym stadium nadal istnieje szansa na poprawę, ale może być ona niewielka.
• Etap 5: Całkowita utrata czucia: Jest to ostatnie stadium polineuropatii, w którym dochodzi do utraty czucia w dolnej części nóg i stóp. Nie odczuwasz żadnego bólu, tylko intensywne drętwienie. Dzieje się tak dlatego, że nie ma nerwów, które są w stanie wysyłać sygnały do mózgu. Na tym etapie chodzenie staje się bardzo trudne, a równowaga jest poważnie zaburzona. Może dojść do takiej niestabilności, że będziesz musiał korzystać z wózka inwalidzkiego. Jeśli osiągniesz to stadium neuropatii i doświadczasz całkowitej utraty czucia w kończynach dolnych, musisz koniecznie zwrócić się o natychmiastową pomoc lekarską. W stadium piątym nerwy są trwale uszkodzone, ale może być możliwe zregenerowanie niektórych włókien nerwowych.

Jeśli chodzi o polineuropatię obwodową, najczęściej dotkniętymi obszarami są dłonie i stopy, ale objawy mogą być odczuwane w wielu innych obszarach, takich jak plecy, nogi i twarz. Jeśli doświadczasz któregokolwiek z wymienionych powyżej objawów lub odczuć, natychmiast skontaktuj się z lekarzem.

Pytania i odpowiedzi

Czy można wyzdrowieć z polineuropatii?

Powrót do zdrowia jest możliwy, choć może trwać nawet kilka miesięcy. Jednak w niektórych sytuacjach objawy neuropatii mogą się zmniejszyć, ale nie ustąpić całkowicie. Na przykład leczenie uszkodzeń nerwów spowodowanych promieniowaniem często nie przynosi zadowalających rezultatów.

Czy z polineuropatią można prowadzić normalne życie?

Dobrą wiadomością dla osób żyjących z polineuropatią jest to, że czasami jest ona odwracalna. Nerwy obwodowe regenerują się. Wystarczy zająć się przyczynami schorzenia, takimi jak infekcje, narażenie na toksyny lub niedobory witamin i hormonów, aby objawy polineuropatii często ustąpiły same.

Co powoduje polineuropatię?

Polineuropatia to jednoczesne nieprawidłowe funkcjonowanie wielu nerwów obwodowych w całym organizmie. Infekcje, toksyny, leki, nowotwory, niedobory żywieniowe, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne i inne zaburzenia mogą powodować nieprawidłowe funkcjonowanie wielu nerwów obwodowych.

Czego nie jeść, jeśli masz neuropatię?

8 pokarmów, których powinieneś unikać, jeśli masz neuropatię:

• produkty zbożowe zawierające gluten,
• alkohol,
• produkty z dodatkiem cukru,
• produkty mączne,
• produkty zawierające tłuszcze trans i tłuszcze nasycone,
• słone przekąski,
• ryby morskie zawierające metale ciężkie,
• produkty skażone pestycydami.

Jaka jest różnica między mononeuropatią a polineuropatią?

Główną różnicą pomiędzy mononeuropatią a polineuropatią jest to, że mononeuropatia odnosi się do uszkodzenia pojedynczego nerwu, podczas gdy polineuropatia odnosi się do uszkodzenia wielu nerwów. Oba te typy schorzeń są jednak odmianami neuropatii obwodowej.

Czy spacerowanie jest korzystne w neuropatii?

Chodzenie może zmniejszyć ból i inne objawy neuropatii z powodu uszkodzenia nerwów w stopach i kończynach dolnych. Spacery i inne lekkie ćwiczenia aerobowe przynoszą różne korzyści osobom z uszkodzeniami nerwów obwodowych.

Jakie są objawy ostrzegawcze neuropatii?

Objawy ostrzegawcze neuropatii to:

• drętwienie lub mrowienie w rękach lub stopach,
• osłabienie rąk lub nóg,
• ostry, piekący lub pulsujący ból,
• zwiększona wrażliwość na dotyk lub temperaturę.

Czy polineuropatia może być śmiertelna?

Dzięki odpowiedniej terapii można zazwyczaj złagodzić objawy i zapobiec dalszym uszkodzeniom nerwów. W ciężkich przypadkach, gdy narządy wewnętrzne są już osłabione z powodu uszkodzenia nerwów, polineuropatia może przybrać przebieg śmiertelny.

Jakie sporty pomagają w polineuropatii?

Jeśli w polineuropatii zaburzone jest czucie w podeszwach stóp, należy wybierać sporty nieobciążające stóp. Na przykład jazda na rowerze lub pływanie są w tym wypadku dobrym wyborem i – jeśli są wykonywane regularnie – poprawiają kondycję pacjenta.

Czy można zatrzymać polineuropatię?

W zależności od przyczyny niektóre formy polineuropatii mogą być dobrze leczone. W ten sposób można zatrzymać dalszy postęp choroby, a nawet ją wyleczyć.

Czy kawa szkodzi na polineuropatię?

Nie musisz całkowicie rezygnować z kawy, jeśli cierpisz na polineuropatię. Zalecane jest natomiast mniejsze spożycie kawy i czarnej herbaty. Herbata ziołowa jest lepsza od kawy i czarnej herbaty. Możesz jej pić tyle, ile zechcesz.

Źródła

• Dimachkie, Mazen M.; Barohn, Richard J. (7 April 2013). „Chronic Inflammatory Demyelinating Polyneuropathy”. Current Treatment Options in Neurology. 15.
• Wojciech Sawicki, Jacek Malejczyk: Histologia. Warszawa: PZWL, 2012.
• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia Człowieka. T. V. Warszawa: PZWL, 1989.

Przeczytaj także o:

Badanie moczu – co wykrywa?

Podwyższone OB

Częste oddawanie moczu

Tabletki na drogi moczowe

Badanie CRP norma

Białkomocz – co oznacza obecność białka w moczu?